Đầu tiên là nỗi lo về tắc đường. Một nỗi ám ảnh tưởng sẽ dần vơi khi chúng ta đầu tư nhiều hơn cho đô thị. Nhưng tại hai đô thị lớn là Hà Nội và TP.HCM, những ngày qua, tình trạng kẹt xe dù ở bất cứ thời điểm nào, ngày càng trầm trọng hơn. Câu chuyện về chấp hành Luật Trật tự, an toàn giao thông đường bộ ở đô thị với việc tăng hình thức và mức xử phạt đang là điểm nóng được người dân bàn luận. Song có một điểm dễ nhận thấy rằng, bức tranh giao thông đô thị Việt Nam trong những năm qua vẫn không mấy được cải thiện.
Do quy hoạch khu trung tâm không hạn chế số nhà cao tầng, do giải tỏa hàng loạt nhà máy, kho tàng lẽ ra thành vườn hoa cây xanh nay lại “cắm” vào đó các siêu thị, trung tâm buôn bán, nhà văn phòng, khách sạn nhà ở. Tốc độ đầu tư mở các con đường mới dường như không bắt kịp với sự phát triển quá nhanh của hệ thống phương tiện cá nhân. Vấn nạn ô nhiễm môi trường và tắc nghẽn vẫn ngày một nghiêm trọng hơn trong thành phố. Trong đó có sự "đóng góp" của hơn 10 triệu phương tiện giao thông ở TP.HCM (với hơn 7,6 triệu xe máy, 700.000 ô tô và hơn 2 triệu phương tiện của người dân từ khu vực khác di chuyển vào thành phố) và khoảng 8 triệu phương tiện ở Hà Nội.
Không chỉ có giao thông, thực tế cho thấy, sự tập trung quá đông dân cư ở một số thành phố trong điều kiện cơ sở hạ tầng còn yếu kém đã dẫn đến tình trạng đô thị hóa quá tải ở Việt Nam, một bộ phận cư dân phải sống trong những điều kiện thấp kém. Các chỉ số về môi trường của Hà Nội trong hơn 10 ngày đầu năm 2025 luôn ở mức nguy hại, báo động đỏ, có ngày ở mức "ô nhiễm hàng đầu thế giới" là một lưu ý buồn mà các nhà quản lý cần ghi nhớ.
Không chỉ có thế, còn có một bộ phận không nhỏ dân cư đô thị không có điều kiện tiếp cận với các tiện nghi cơ bản như nhà vệ sinh, nguồn nước hợp vệ sinh; có khoảng 60% lượng chất thải rắn được chôn lấp tại các bãi chôn lấp hợp vệ sinh; nhiều loại rác thải độc hại chỉ được chôn lấp vào chỗ trũng, hồ, ao trong đô thị.
Trong một thống kê khác của Bộ Tài nguyên & Môi trường cũng cho thấy, hiện nay nước thải sinh hoạt tại các đô thị hầu hết không xử lý và đổ trực tiếp xuống sông hồ, gây ra những hiện tượng ô nhiễm nghiêm trọng. Tỷ lệ nước thải sinh hoạt tại các đô thị được xử lý chỉ đạt chưa quá 15% so với tổng lượng thải. Nghĩa là dù việc đô thị hoá đang xảy ra rất mạnh, nhưng phương cách sinh hoạt (chất lượng sống) vẫn một nửa là nông thôn cũ, còn tệ hơn nông thôn cũ vì tầng nước mặt hiện nay (khai thác từ giếng khoan, giếng đào, ao hồ) đã bị ô nhiễm nặng do rác thải, phân bón, thuốc trừ sâu...
Không chỉ tắc đường - ô nhiễm, mà nhiều khu vực, mối lo cháy nổ cũng rình rập. Hầu như ngày nào cũng có các vụ cháy xảy ra. Có ngày lên đến 2-3 vụ. Từ đô thị lớn đến đô thị nhỏ. Rất nhiều nguyên nhân được chỉ ra, trong đó, đặc biệt là công tác phòng chống cháy nổ đã bị lơ là.
Năm 2024, cả nước xảy ra 4.112 vụ cháy, làm chết 100 người, làm bị thương 89 người, về tài sản ước tính sơ bộ thành tiền khoảng 657,45 tỷ đồng. Các vụ cháy, nổ chủ yếu tập trung ở địa bàn thành thị và xảy ra ở một số địa phương có tốc độ phát triển kinh tế và đô thị hóa nhanh, nhiều cơ sở sản xuất, kinh doanh (xảy ra 2.455 vụ, chiếm 59,7%); số vụ cháy tập trung chủ yếu tại khu vực nhà dân, nhà ở kết hợp kinh doanh (xảy ra 1.708 vụ cháy, chiếm 41,58%); nổi lên trong năm là tình hình cháy tại nhà dân, nhà ở kết hợp kinh doanh, sản xuất làm thiệt hại nghiêm trọng về người. Điển hình là vụ cháy nhà ở gia đình và cho thuê để ở, địa chỉ: số 1, ngõ 43/98/31 Trung Kính, phường Trung Hòa, quận Cầu Giấy ngày 24/5/2024 làm 14 người chết, 03 người bị thương.
Nỗi lo này càng lớn hơn đối với các chung cư cao tầng ở những đô thị lớn. Riêng trên địa bàn hai thành phố lớn là Hà Nội và TP.HCM, qua kiểm tra, hàng trăm chung cư được phát hiện là các chủ dự án, ban quản lý chung cư "bỏ qua" hệ thống phòng chống “giặc lửa”.
Trong khi đó, việc kiểm tra, giám sát an toàn phòng cháy chữa cháy của các cơ quan chức năng cũng chưa được coi trọng đúng mức. Dường như một số nơi, sinh mệnh của những cư dân đã bị "bỏ quên" trong lĩnh vực này. Đáng quan ngại hơn, tại nhiều nơi, việc đầu tư cho công tác phòng chống cháy nổ chỉ “làm cho có”, rất sơ sài và hoàn toàn “vô tác dụng”.
Xây mới, sửa sang là điều cần thiết để tạo lập bộ mặt đô thị khang trang hơn. Nhưng những hoạt động xây dựng, nếu vẫn theo lối chụp giật thì người dân sẽ là nạn nhân đầu tiên gánh chịu hậu quả.
Sự phồn vinh của đô thị Việt Nam - nếu nhiều người còn nghĩ vậy - thì chỉ là những hình ảnh rực rỡ trên các đường phố lớn. Còn đó những nỗi lo thường nhật ngự trị ngay trong các trung tâm đô thị, đằng sau những tuyến phố lớn hay trên những căn hộ giữa tầng cao.
Nguy hiểm hơn, khi những điều kiện tối thiểu để bảo đảm an toàn cho người dân không được quan tâm, bị phớt lờ, khi đó, không chỉ sức khỏe, mà tính mạng của người dân cũng có thể bị đe dọa.