Ủy ban Kinh tế đề nghị Chính phủ cân nhắc với đề xuất thực hiện chỉ định thầu cho dự án đường sắt đô thị theo mô hình TOD, trong dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về thí điểm một số cơ chế đặc thù phát triển hệ thống mạng lưới đường sắt đô thị tại TP Hà Nội, TP.HCM. 
Chiều 13/02, tiếp tục chương trình Kỳ họp bất thường lần thứ 9, Quốc hội nghe Tờ trình và Báo cáo thẩm tra về dự thảo Nghị quyết về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt để phát triển hệ thống mạng lưới đường sắt đô thị tại TP Hà Nội, TP.HCM.
Quy phạm hóa 06 nhóm chính sách đặc thù
Thừa ủy quyền của Thủ tướng Chính phủ, Bộ trưởng Bộ GTVT Trần Hồng Minh cho biết, dự thảo Nghị quyết quy phạm hóa 06 nhóm chính sách đặc thù, đặc biệt trong Hồ sơ đề nghị xây dựng Nghị quyết đã được cơ quan có thẩm quyền thông qua, gồm các nhóm chính sách về: Huy động vốn; trình tự, thủ tục thực hiện đầu tư; phát triển đô thị theo mô hình TOD; phát triển công nghiệp đường sắt, chuyển giao công nghệ và đào tạo nguồn nhân lực; chính sách VLXD và bãi đổ thải; các quy định áp dụng riêng cho TP.HCM.
Trong đó, về nhóm chính sách huy động nguồn vốn, quy định tại Điều 4 dự thảo Nghị quyết đề xuất Thủ tướng Chính phủ được quyết định bố trí kế hoạch đầu tư công trung hạn, hằng năm cho địa phương; sử dụng nguồn tăng thu, tiết kiệm chi NSTW hằng năm và các nguồn vốn hợp pháp khác mà không phải theo thứ tự ưu tiên; huy động vốn ODA, vốn vay ưu đãi mà không phải lập Đề xuất dự án.
HĐND thành phố có trách nhiệm bố trí kế hoạch đầu tư công trung hạn, hằng năm vốn NSĐP, nguồn tăng thu, tiết kiệm chi và nguồn vốn hợp pháp khác; dự án được bố trí vốn để triển khai trước một số công việc phục vụ cho dự án như: chuẩn bị đầu tư, GPMB.
Nhóm chính sách về trình tự, thủ tục thực hiện đầu tư, quy định tại Điều 5 dự thảo Nghị quyết đề xuất dự án ĐSĐT không phải lập, thẩm định, quyết định chủ trương đầu tư mà được thực hiện ngay thủ tục lập, thẩm định, quyết định đầu tư; UBND thành phố được quyền quyết định phân chia dự án thành phần, tiểu dự án, gia hạn thời gian thực hiện khi tổng mức đầu tư tăng mà không phải thực hiện thủ tục điều chỉnh dự án; được lập thiết kế kỹ thuật tổng thể (FEED) thay thiết kế cơ sở và giao chủ đầu tư quyết định phê duyệt các bước thiết kế còn lại.
Nhóm chính sách về phát triển đô thị theo mô hình TOD, quy định tại Điều 6 dự thảo Nghị quyết đề xuất khi lập, điều chỉnh quy hoạch TOD được quyết định các chỉ tiêu khác với quy chuẩn để khai thác quỹ đất và giá trị tăng thêm từ đất; UBND thành phố được quyết định chuyển nhượng chỉ tiêu sử dụng đất quy hoạch trong khu vực TOD…
Đáng chú ý, dự thảo Nghị quyết dành riêng Điều 9 gồm nhóm các quy định áp dụng riêng cho TP.HCM, đề xuất thu và sử dụng tiền trong khu vực TOD; huy động vốn thông qua các khoản vay phát hành trái phiếu chính quyền địa phương; tổ chức đấu thầu lựa chọn nhà đầu tư dự án có sử dụng đất để chỉnh trang phát triển đô thị; UBND thành phố được tổ chức thẩm định và phê duyệt Báo cáo đánh giá tác động môi trường, cấp Giấy phép môi trường.
Tránh khoảng trống pháp lý trong huy động vốn
Trình bày Báo cáo thẩm tra, Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế Vũ Hồng Thanh cho rằng, các nhóm chính sách đã được xây dựng trên cơ sở kế thừa các chính sách đặc thù, đặc biệt đã được Quốc hội cho phép trong thời gian qua tại Luật Thủ đô, Nghị quyết số 172/2024/QH15 về chủ trương đầu tư Dự án đường sắt tốc độ cao trên trục Bắc - Nam, do đó Ủy ban Kinh tế cơ bản thống nhất với đề xuất của Chính phủ.
Ủy ban Kinh tế có ý kiến cụ thể đối với một số chính sách như về huy động nguồn vốn, đề nghị làm rõ trong trường hợp giảm hoặc bổ sung thêm dự án so với danh mục dự án kèm theo Nghị quyết, thì số vốn NSTW bổ sung có mục tiêu cho NSĐP để thực hiện dự án sẽ được xác định như thế nào, để tránh khoảng trống pháp lý trong quá trình triển khai, thực hiện.
Về trình tự, thủ tục thực hiện đầu tư, dự thảo Nghị quyết xác định có 02 loại dự án là dự án đường sắt đô thị và dự án đường sắt đô thị theo mô hình TOD. Dự án đường sắt tốc độ cao trên trục Bắc - Nam chỉ cho phép áp dụng chính sách này đối với dự án tuyến đường sắt, không bao gồm dự án thuộc khu vực TOD. Do đó, đề nghị thuyết minh, làm rõ.
Dự thảo Nghị quyết đề xuất, các dự án đường sắt đô thị, dự án đường sắt đô thị theo mô hình TOD được chỉ định thầu nhằm rút ngắn thời gian thực hiện các dự án. Ủy ban Kinh tế đề nghị cân nhắc thực hiện công tác chỉ định thầu đối với các dự án đường sắt đô thị theo mô hình TOD, để bảo đảm tính cạnh tranh, minh bạch và hiệu quả trong việc khai thác, phát triển khu vực TOD.
Về phát triển theo mô hình TOD, Ủy ban Kinh tế đề nghị rà soát kỹ lưỡng để tránh chồng chéo, mâu thuẫn trong quá trình áp dụng pháp luật về đất đai.
Về các quy định áp dụng riêng cho TP.HCM, theo Ủy ban Kinh tế nội dung đề xuất: “UBND thành phố được phép tổ chức đấu thầu lựa chọn nhà đầu tư dự án có sử dụng đất để chỉnh trang phát triển đô thị theo định hướng phát triển giao thông công cộng theo đồ án thiết kế đô thị riêng, đồ án quy hoạch đô thị vùng phụ cận các nhà ga thuộc tuyến đường sắt đô thị được cấp thẩm quyền phê duyệt” chưa thống nhất với các quy định về dự án đường sắt đô thị, dự án đường sắt đô thị theo mô hình TOD tại dự thảo Nghị quyết.
Bên cạnh đó, Luật Đất đai đã quy định về các trường hợp thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng, trong đó có các dự án vùng phụ cận các điểm kết nối giao thông và các tuyến giao thông có tiềm năng phát triển, để làm cơ sở cho thành phố triển khai thực hiện các dự án chỉnh trang đô thị. Do đó, quy định nêu trên là không cần thiết.
Mô hình TOD (Transit Oriented Development) là mô hình phát triển đô thị theo định hướng kết nối giao thông công cộng, đã phổ biến toàn cầu, đặc biệt là các dự án tái thiết đô thị sau Thế chiến 2. Tại châu Á, Nhật Bản là nước có nhiều thánh phố triển khai mô hình này, nhiều thành phố lớn của Nhật Bản gần như xây dựng mới lại từ đầu sau chiến tranh, đã lấy ga đường sắt ngoại ô, đường sắt đô thị làm hạt nhân phát triển đô thị. Việc phát triển mô hình TOD trên địa bàn TP Hà Nội, TP.HCM thời gian tới được nhiều chuyên gia kỳ vọng sẽ là cơ hội tốt để các thành phố cải tạo cảnh quan đô thị, “tái cấu trúc đô thị” dọc theo hành lang của các tuyến giao thông khối lượng lớn.
