Cần giải quyết đồng bộ các vấn đề về ngập úng, lũ lụt tại tỉnh Sơn La

Chịu tác động của nhiều hiểm họa thiên tai

Ngày 11/7/2023, tại TP Sơn La, Ban Kinh tế Trung ương phối hợp với Bộ Xây dựng, Cơ quan phát triển Pháp (AFD) và UBND tỉnh Sơn La tổ chức Hội thảo Quy hoạch và phát triển đô thị bền vững vùng trung du và miền núi phía Bắc.

Hội thảo nằm trong khuôn khổ Quỹ Quản lý nước và tài nguyên thiên nhiên (WARM Facility) nhằm ứng phó với biến đổi khí hậu (BĐKH) tại Việt Nam, do Liên minh châu Âu (EU) tài trợ. Sự kiện này nằm trong chuỗi các hội thảo quốc gia (tổ chức tại Hà Nội vào tháng 3/2023) và hội thảo chuyên đề cấp vùng được tổ chức cho khu vực miền núi (tại Sơn La), ven biển Trung Bộ (tại Quảng Trị) và ĐBSCL (tại Hậu Giang) trong tháng 7/2023. Cả 3 hội thảo vùng tập trung vào nội dung tích hợp rủi ro thiên tai và BĐKH vào công tác quy hoạch và phát triển đô thị.

Phát biểu tại Hội thảo, ông Nguyễn Đức Hiển - Phó Trưởng Ban Kinh tế Trung ương đề nghị đại biểu các địa phương và các chuyên gia cùng trao đổi, chia sẻ kinh nghiệm hữu ích về quy hoạch, xây dựng đô thị bền vững, tích hợp quản lý rủi ro thiên tai vào quy hoạch đô thị vùng và từng địa phương; nâng cao kiến thức, năng lực quản lý của cán bộ lãnh đạo, công chức, viên chức theo dõi, quản lý lĩnh vực quy hoạch và xây dựng đô thị tại các tỉnh trung du và miền núi phía Bắc.

Chia sẻ tại Hội thảo, ông Lê Hồng Minh - Phó Chủ tịch UBND tỉnh Sơn La nhấn mạnh, các kết quả khảo sát, nghiên cứu trong khuôn khổ của dự án do AFD hỗ trợ tại Sơn La thời gian qua rất cần thiết, cấp bách để giải quyết đồng bộ các vấn đề về phòng chống ngập úng, lũ lụt; đảm bảo khả năng thoát nước, xử lý nước thải, bảo vệ môi trường; nâng cao năng lực của các cơ quan quản lý nhà nước và người dân trong chủ động ứng phó với BĐKH.

Ông Lê Hồng Minh khẳng định, UBND tỉnh Sơn La mong muốn tiếp tục nhận được sự góp ý, chia sẻ kinh nghiệm từ các nhà khoa học, sự quan tâm của các cơ quan thuộc bộ, ngành Trung ương trong hỗ trợ xây dựng và phát triển đô thị bền vững, tạo tiền đề, động lực phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo tăng trưởng nhanh, xanh, bền vững.

Theo GS.TS Lê Văn Nghị - Giám đốc Phòng thí nghiệm trọng điểm quốc gia về động lực học sông biển, Viện Khoa học thủy lợi Việt Nam, hiện nay tình trạng bão lũ, thiên tai tại tỉnh Sơn La đang có nguy cơ gia tăng bởi nhiều yếu tố, trong đó yếu tố lớn nhất là sự tác động của BĐKH và quá trình đô thị hóa. Đối với riêng TP Sơn La, dòng suối Nậm La có dòng chảy ngầm nên vấn đề thoát nước của Thành phố cần phải được tính toán kỹ để tìm giải pháp phù hợp nhất.

TP Sơn La chịu tác động của nhiều hiểm họa thiên tai, trong 20 năm qua, các hiểm họa có xu hướng diễn biến ngày càng phức tạp: Mưa lớn bất thường, lũ lụt, nhiệt độ cực đoan và các hiện tượng thời tiết cực đoan khác như mưa đá, tố lốc đã và đang gây ra những tác động đáng kể tới tài sản, tính mạng của người dân.

Do đặc điểm địa hình thung lũng, bao quanh bởi nhiều đồi, núi cao có độ dốc lớn, khi mưa lớn xảy ra, Thành phố thường chịu ảnh hưởng lớn của các trận lũ. Lũ lụt thường xảy ra dọc theo lưu vực suối Nậm La và gây ngập úng trên diện rộng tại nhiều địa điểm trong khu vực nội đô của Thành phố.

Một số trận lũ lớn xảy ra ở Sơn La trong những năm qua có thể kể đến trận mưa lũ lịch sử năm 1991, 2008, 2015, 2018 và tháng 6/2022. Trong đó, trận lũ lịch sử xảy ra trên địa bàn TP Sơn La vào ngày 27/7/1991 đã cuốn trôi nhiều nhà cửa, gia súc dọc suối Nậm La, làm 43 người thiệt mạng và phá hủy nhiều công trình giao thông, thủy lợi, xây dựng của nhà nước và nhân dân.

Trận lũ năm 2015 làm 02 nhà bị trôi; 20 nhà bị sạt lở; 4 nhà phải di dời; 400 nhà bị ngập; khoảng 389ha lúa, hoa màu và 61ha ao nuôi cá bị ngập úng; cùng nhiều công trình thủy lợi, cầu, đường giao thông, hạ tầng bị hư hỏng toàn bộ

Thống kê gần đây nhất, trong 3 ngày (từ 5/6 - 7/6/2022), tại TP Sơn La có mưa to đến rất to, gây thiệt hại: 126 ngôi nhà, trong đó có 02 nhà thiệt hại nặng; 19 nhà thiệt hại một phần; 65 nhà bị ngập nước; 40 nhà phải di dời khẩn cấp; 41,05ha lúa, 2,4ha cây trồng hằng năm và 23ha hoa màu bị hư hỏng; 333m kênh bị sạt lở; 1 đập thủy lợi bị hư hỏng; 7 phai tạm dâng nước trên suối bị cuốn trôi; 8,4ha ao nuôi cá truyền thống bị thiệt hại; 1 công trình nước sạch bị hư hỏng.

Bảo đảm khả năng tiêu thoát nước, thoát lũ

Ông Rémy Gasset - Chuyên gia của Cerema (Tổ chức Nghiên cứu và tư vấn về Rủi ro, Môi trường, Giao thông, và Quy hoạch đô thị Pháp) cho rằng, tỉnh Sơn La cần tìm giải pháp khắc phục tình trạng ngập úng hiện tại và áp dụng các giải pháp đột pháp để phòng ngừa và giảm thiểu tối đa tác động của các dự án phát triển đô thị trong tương lai đối với ngập lụt.

Ngoài ra, tỉnh cần có giải pháp nâng cấp, thay thế đối với những công trình giao thông đang có nguy cơ ngập úng cao; nghiên cứu các phương pháp, giải pháp phù hợp với điều kiện thực tế của một thành phố miền núi.

Dự án Tăng cường khả năng chống chịu cho TP Sơn La do AFD tài trợ theo chủ trương đầu tư đã được phê duyệt tại Nghị quyết số 157/NQ-HĐND ngày 10/01/2023 của HĐND tỉnh Sơn La, dự án bao gồm 5 hợp phần chính: Hợp phần thứ nhất về hạ tầng thoát lũ suối Nậm La, với mục tiêu bảo đảm khả năng tiêu thoát nước, thoát lũ thông qua suối Nậm La.

Hợp phần thứ 2, cải thiện hệ thống hạ tầng thoát nước đô thị, bao gồm: Cống thoát nước Chiềng Ngần - suối Nậm La, tổng chiều dài khoảng 2,7km; Cống thoát nước Chiềng Sinh - suối Nậm La, tổng chiều dài khoảng 5,8km; Cải tạo hệ thống hạ tầng trên một số tuyến đường nội thị, tổng chiều dài 4km.

Hợp phần thứ 3, xây dựng hạ tầng các công viên, hồ điều hòa trong khu vực đô thị, bao gồm các hạng mục hạ tầng như kè bao, đường ven hồ, công trình phụ trợ khác (công trình điều hòa nước lũ, cấp nước, cấp), điện, chiếu sáng, thông tin liên lạc, thiết bị bơm điều tiết tại 2 khu vực công viên, hồ điều hòa, Đại học Tây Bắc và hồ Tuổi trẻ, có tổng diện tích khoảng 10,8ha.

Hợp phần thứ 4, mở rộng hệ thống thu gom và xử lý nước TP Sơn La (giai đoạn 2) với mục tiêu mở rộng phạm vi thu gom khoảng 4.000 hộ gia đình, kết nối đồng bộ với hệ thống thu gom và xử lý nước thải đã được đầu tư giai đoạn 1 từ nguồn vốn vay ODA của Ngân hàng tái thiết Đức (KfW). Hợp phần này cũng là giải pháp mang tính bổ trợ để khắc phục tình trạng ô nhiễm nguồn nước, ô nhiễm dòng chảy dọc theo lưu vực mương thoát lũ Chiềng Sinh - suối Nậm La.

Hợp phần thứ 5, hỗ trợ nâng cao hiệu quả của dự án, tăng cường năng lực của các cơ quan quản lý nhà nước và người dân trong vùng dự án: là hợp phần hỗ trợ kỹ thuật sử dụng nguồn vốn ODA không hoàn lại.

Khảo sát thực địa hệ thống suối, mương thoát nước

Trước đó, các đại biểu đã đến khảo sát thực địa hệ thống thoát nước suối Nậm La, hiện trạng mương thoát nước Chiềng Sinh, Nhà máy xử lý nước thải TP Sơn La, khu vực dự kiến trữ nước tạm thời Bom Bay, hố sụt Cao Phạ, vị trí dự kiến đầu ra hầm thoát nước lũ của Thành phố.

Trong đó, suối Nậm La là tuyến tiêu thoát nước chính và duy nhất của toàn bộ TP Sơn La và các khu vực lân cận, với tổng chiều dài khoảng 51km, trong đó phần chảy trên địa bàn TP Sơn La là khoảng 17km.

Ở khu vực hạ nguồn (đỉnh đèo Cao Pha, bản Sẳng, xã Chiềng Xôm, TP Sơn La), tuyến suối có một đoạn chảy ngầm trong lòng núi đá karst với chiều dài khoảng 4km. Dòng chảy thiếu ổn định, có sự chênh lệch giữa mùa mưa và mùa khô; các hang ngầm và vị trí cửa vào nhỏ hẹp, thường xuyên bị bồi lấp bởi bùn đất, cây cỏ, do đó dẫn tới khả năng thoát nước rất hạn chế (theo ước tính của đơn vị tư vấn SCE do AFD tài trợ là khoảng 25m3/s, nhỏ hơn rất nhiều so với lưu lượng nước theo các kịch bản lũ).

Mương thoát lũ Chiềng Sinh - suối Nậm La có nguồn gốc là một dòng chảy tự nhiên bắt nguồn từ phía Đông Nam của Thành phố, với tổng chiều dài khoảng 8km. Hiện nay, phần lớn dòng suối đã được cống hóa trong các khu đô thị của Thành phố và được sử dụng là tuyến tiêu thoát nước mưa chính của toàn bộ khu vực dọc QL6 về suối Nậm La, bên cạnh một số diện tích xanh và đất tự nhiên chưa bị đô thị hóa.

Khoảng 1,8km mương thoát lũ đã và đang được triển khai đầu tư trong 02 dự án: Mương thoát lũ đoạn từ bản Buổn đến đường Hoàng Quốc Việt, TP Sơn La (Quyết định số 2757/QĐ-UBND ngày 31/10/2017 của UBND TP Sơn La); Thoát lũ khu vực Chiềng Sinh về trung tâm TP Sơn La (Quyết định số 2647/QĐUBND ngày 29/10/2021 của UBND tỉnh Sơn La); cùng một số đoạn tuyến khác đã được cống hóa trong quá trình phát triển đô thị, với kích thước hiện trạng không đồng đều (từ 1,5-5m).

Nhiều đoạn chưa được đầu tư xây dựng kiên cố, vẫn còn tình trạng xâm lấn của cây cỏ, các công trình xây dựng tự phát của người dân, tình trạng đổ rác, xả thải của các hộ gia đình dẫn tới tình trạng ô nhiễm và cản trở dòng chảy.

Một số vấn đề đối với hệ thống thoát nước: Đô thị hóa làm giảm khả năng thấm nước và gia tăng dòng chảy mặt gây ngập úng đô thị; Người dân xây nhà trên hệ thống cống và che lấp cống (khó để duy tu bảo dưỡng đoạn cống); Vấn đề ô nhiễm nước, rác thải tắc lại trong cống và làm tắc dòng chảy (nước thải bị đọng); Thách thức trong quản lý vấn đề về tiêu thoát và xử lý nước thải sinh hoạt trong khu vực trung tâm Thành phố.