Trong bối cảnh chính quyền địa phương 2 cấp, Việt Nam hoàn toàn có khả năng xây dựng mô hình quản trị tái thiết đô thị linh hoạt, hiệu quả và giàu bản sắc địa phương, góp phần định hình tương lai đô thị bền vững và nhân văn. Nhận định trên được đưa ra tại Diễn đàn Phát triển bền vững đô thị Việt Nam 2025 với chủ đề “Phát triển thông minh, bền vững và bao trùm”, diễn ra tại Hà Nội sáng ngày 05/11. Diễn đàn do Bộ Xây dựng phối hợp với các đối tác quốc tế và tổ chức chuyên ngành tổ chức, quy tụ hơn 500 đại biểu từ các Bộ, ngành, địa phương, tổ chức quốc tế và cộng đồng doanh nghiệp.
Quy hoạch và quản trị đô thị hiện đại, nâng cao chất lượng sống đô thị Việt Nam
Trong buổi sáng 05/11, diễn ra 3 chuyên đề song song liên quan đến các vấn đề về đổi mới sáng tạo trong phát triển đô thị thông minh; đô thị an toàn và thích ứng với biến đổi khí hậu; và quy hoạch và quản trị đô thị hiện đại.
Trong đó, chuyên đề 3: “Quy hoạch và quản trị đô thị hiện đại - Nâng cao chất lượng sống đô thị Việt Nam”, do Vụ Quy hoạch - Kiến trúc (Bộ Xây dựng) và Hội Quy hoạch Phát triển đô thị Việt Nam chủ trì, sẽ nhấn mạnh mối quan hệ giữa quy hoạch không gian, thể chế quản trị và chất lượng sống của người dân đô thị.
Bối cảnh từ ngày 01/7/2025, Việt Nam bước vào vận hành mô hình tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp trên toàn quốc, gồm cấp tỉnh và cấp xã. Đây là dấu mốc quan trọng trong tiến trình cải cách hành chính, định hướng cho sự phát triển bền vững và lâu dài ở nước ta.
Trong bối cảnh đó, bà Trần Thu Hằng - Vụ trưởng Vụ Quy hoạch - Kiến trúc (Bộ Xây dựng) cho biết, công tác quy hoạch và quản trị đô thị càng trở nên cấp bách và có ý nghĩa chiến lược.
Do đó Hội thảo chuyên đề hôm nay tập trung bàn thảo về 2 trụ cột then chốt của phát triển đô thị Việt Nam trong giai đoạn mới:
Thứ nhất, là đổi mới công tác quy hoạch đô thị - hướng tới tính tổng thể, chú trọng đến bảo tồn bền vững các di tích, di sản văn hóa; liên kết vùng, dựa trên dữ liệu số và lấy con người làm trung tâm.
Thứ hai, là hiện đại hóa mô hình quản trị đô thị, theo hướng hai cấp chính quyền tính gọn, hiệu lực, hiệu quả, kết hợp giữa chính quyền điện tử - chính quyền số - đô thị thông minh, để mọi quyết định và hành động quản lý đều dựa trên thông tin, dữ liệu đầy đủ và cơ sở khoa học.
Bà Trần Thu Hằng nhấn mạnh, đây chính là tinh thần cốt lõi mà Nghị quyết 06-NQ/TW của Bộ Chính trị đã đề ra về “Phát triển đô thị Việt Nam đồng bộ, hiện đại, bên vững, có bản sắc, kết nối vùng, thích ứng biến đổi khí hậu, bảo đảm an sinh xã hội và nang cao chất lượng sống của người dân”.
Từ thực tiễn triển khai Nghị quyết 06-NQ/TW và qua tổng kết nhiều năm phát triển đô thị, bà Trần Thu Hằng khái quát 5 định hướng trọng tâm cần được quan tâm trong giai đoạn tới: (1) Hoàn thiện hệ thống thể chế, chính sách và quy chuẩn, tiêu chuẩn quy hoạch đô thị hiện đại - bảo đảm tính đồng bộ giữa các pháp luật có liên quan; (2) Xây dựng cơ sở dữ liệu quy hoạch đô thị quốc gia và bản sao số đô thị (Digital Twin), kết nối với nền tảng dữ liệu dùng chung của chính phủ số - tạo cơ sở cho quản trị thông minh; (3) Phát triển mô hình đô thị đa trung tâm, tăng cường liên kết vùng và hành lang đô thị - công nghiệp - nông thôn, hướng tới cân bằng không gian phát triển; (4) Tái thiết và chỉnh trang các khu đô thị cũ, đô thị di sản, đô thị ven biển, đô thị vùng đồng bằng và miền núi, đảm bảo hài hòa giữa bảo tồn và phát triển; (5) Nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ quy hoạch và quản lý đô thị, hình thành mạng lưới chuyên gia - đô thị học - kiến trúc sư - nhà quản lý cùng tham gia vào quá trình lập, thực hiện và giám sát quy hoạch.
Hiện đại hóa mô hình quản trị đô thị theo hướng 2 cấp chính quyền tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả
Tại Hội thảo, các chuyên gia, nhà quản lý về quy hoạch đô thị cũng đã trình bày nhiều bài tham luận về kinh nghiệm quốc tế, những bài học tái thiết về chỉnh trang đô thị; giải pháp quản trị đô thị phù hợp với chính quyền 2 cấp; bảo tồn di sản và phát huy giá trị đô thị di sản…
Nhận diện về mô hình tổ chức phường, xã, đặc khu sau sáp nhập, TS Trương Văn Quảng - Phó Tổng thư ký Hội Quy hoạch Phát triển Đô thị Việt Nam cho biết, sau 01/7/2025, cả nước từ 63 tỉnh, thành phố rút xuống còn 34 tỉnh, thành phố. Đơn vị hành chính cấp xã từ 10.035 rút xuống còn 3.321 đơn vị, giảm 67%; trong đó, có 2.621 xã, 687 phường và 13 đặc khu.
“Việc sáp nhập địa giới hành chính không chỉ hướng đến mục tiêu xây dựng chính quyền gần dân, sát dân, phục vụ nhân dân tốt hơn, chủ động tiếp cận người dân thay vì để người dân phải tìm đến chính quyền, mà còn tạo không gian phát triển kinh tế - xã hội mới cho từng khu vực, từng địa phương hướng tới sự phồn vinh của đất nước và nâng cao đời sống nhân dân”, TS Trương Văn Quảng nhấn mạnh.
Cũng theo TS Trương Văn Quảng, sau sáp nhập từ 63 tỉnh, thành phố xuống còn 34 tỉnh, thành phố, hệ thống đô thị thuộc 28 tỉnh mới, 6 thành phố được phân thành các phường để phù hợp với mô hình chính quyền địa phương 2 cấp.
Theo đó, khu vực tập hợp các phường - đơn vị đô thị tạo nên không gian đô thị, có ranh giới được bảo trợ bởi khái niệm đô thị. Khu vực tập hợp các phường - đơn vị đô thị rộng lớn, có quy mô và mật độ cao... là bản chất của một vùng đô thị hóa. Khu vực phát triển đô thị chính là khu vực tập hợp đơn vị đô thị thuộc tỉnh hoặc thành phố trực thuộc Trung ương bản chất sẽ trở thành trung tâm động lực phát triển kinh tế - xã hội chính của địa phương có tính khu vực và liên vùng...
Ranh của khu vực phát triển đô thị có thể là ranh của một đô thị hoàn chỉnh, chúng cũng có thể dùng để xác định ranh vùng đô thị hoá, một cực tăng trưởng của một không gian lãnh thổ cụ thể.
Như vậy, theo TS Trương Văn Quảng, đô thị vẫn luôn được khẳng định là khu vực tập trung dân cư sinh sống có mật độ cao và chủ yếu hoạt động trong lĩnh vực phi nông nghiệp; là trung tâm tổng hợp hoặc chuyên ngành, có vai trò thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của quốc gia hoặc một vùng lãnh thổ; được tổ chức, quản lý phát triển theo quy hoạch và quy luật của quá trình đô thị hoá.
PGS.TS Hoàng Vĩnh Hưng - Viện trưởng Viện Quy hoạch đô thị và nông thôn Quốc gia (Bộ Xây dựng) nhấn mạnh, việc tinh gọn bộ máy hành chính địa phương sẽ giúp nguồn lực đầu tư công được tập trung hơn, tăng hiệu ứng về quy mô kinh tế địa phương.
Song, nhiệm vụ này cũng đặt ra cho các địa phương và chính quyền đô thị những thách thức và cơ hội; đòi hỏi chính quyền địa phương cần xác định được giải pháp quy hoạch đúng đắn, kiểm soát được sự phân bố dân cư và các hoạt động của con người một cách khoa học.
PGS.TS Hoàng Vĩnh Hưng cũng nhấn mạnh, khi lập và thực hiện quy hoạch đô thị và nông thôn cần phải tính đến việc xây dựng và củng cố 3 trụ cột của phát triển bền vững, bao gồm: Phát triển kinh tế, bảo vệ môi trường và giải quyết tình trạng bất bình đẳng xã hội.
Đồng thời, cần phải xây dựng được các chiến lược và kế hoạch đầu tư hiệu quả trong công tác quy hoạch đô thị; đảm bảo ngăn chặn được hiện tượng phân tách không gian xã hội, mang lại cho người dân dịch vụ nhà ở hợp lý, cải thiện điều kiện sống thông qua các dự án cải tạo đô thị.
Đổi mới công tác quy hoạch đô thị, chú trọng công tác bảo tồn di tích, di sản văn hóa
Từ ngày 01/7/2025, Việt Nam chính thức chuyển sang mô hình chính quyền địa phương hai cấp. Tại cấp cơ sở, năng lực chuyên môn và khả năng quản lý liên ngành còn hạn chế, đồng thời thiếu công cụ số phục vụ điều phối và giám sát. Việc xóa bỏ cấp trung gian (thị trấn, thị xã, quận, thành phố trực thuộc tỉnh) tiềm ẩn nguy cơ phân tán, giảm tính liên kết vùng, nếu không có cơ chế điều phối thống nhất và hệ thống dữ liệu tích hợp.
Thực tế này, PGS.TS Nguyễn Vũ Phương - Phó giám đốc Học viện Chiến lược, bồi dưỡng cán bộ Xây dựng (Bộ Xây dựng) cho rằng, đang đặt ra thách thức lớn về thể chế, quy hoạch và huy động nguồn lực, đòi hỏi Việt Nam phải tái thiết đô thị theo hướng liên phường/xã, hình thành vùng chức năng đô thị (FUA) phù hợp với mô hình chính quyền hai cấp và định hướng phát triển bền vững trong giai đoạn mới.
Từ đó, đòi hỏi Việt Nam cần chuyển đổi tư duy phát triển đô thị từ cải tạo thuần túy sang tái thiết toàn diện với quản trị tích hợp, bao trùm và hướng đến thích ứng với biến đổi khí hậu.
Thoe PGS.TS Nguyễn Vũ Phương, tái thiết đô thị, nhất là ở các đô thị lớn ở Việt Nam, đòi hỏi quá trình “tái cấu trúc không gian đô thị”: phát triển nén, đa chức năng, gắn với giao thông công cộng, hạ tầng xanh và không gian mở. Trọng tâm tái thiết đô thị cũng cần được mở rộng từ cải thiện hạ tầng vật chất sang các chiều cạnh kinh tế, xã hội và văn hóa, nhằm tăng tính bao trùm, khả năng thích ứng và giữ gìn bản sắc địa phương.
Bên cạnh đó, để nâng cao hiệu quả quản trị, cần xây dựng mô hình quản lý đô thị phù hợp với cấu trúc hành chính 2 cấp, linh hoạt và dựa trên nền tảng số. Việc ứng dụng các công nghệ như BIM, GIS, CIM, Digital Twin và hệ thống Dashboard KPI trong quy hoạch và điều hành sẽ tạo cơ sở cho quản trị đô thị thông minh và minh bạch, cho phép giám sát tiến độ, hiệu quả đầu tư và chất lượng phát triển không gian đô thị.
Ở cấp độ địa phương, ông Phan Thanh Hải - Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao TP Huế cho biết, Huế được nhắc đến không chỉ như một “thành phố di sản” mà còn là “đô thị văn hóa tiêu biểu” của Việt Nam trên trường quốc tế; nơi hội tụ di sản vật thể, phi vật thể và cảnh quan sinh thái đặc sắc.
Tuy nhiên, trong quá trình phát triển, Huế đang đối mặt với nhiều thách thức từ áp lực đô thị hóa, nhu cầu nhà ở và hạ tầng hiện đại lấn át không gian di sản; các công trình cao tầng đe dọa phá vỡ cảnh quan; bão lũ và xâm nhập mặn ảnh hưởng đến hệ sinh thái; nguồn lực đầu tư cho bảo tồn còn hạn chế, cơ chế xã hội hóa chưa thực sự bền vững.
Trước thực trạng đó, TP Huế xác định bảo tồn di sản không thể tách rời phát triển đô thị. Giải pháp trọng tâm là quy hoạch gắn di sản với thiên nhiên và cộng đồng, mở rộng không gian di tích theo hướng linh hoạt.
“Ứng dụng công nghệ số như GIS, 3D, AI trong quản lý và quảng bá di sản; phát triển công nghiệp văn hóa, sáng tạo từ các giá trị bản địa; đồng thời đặt cộng đồng ở vị trí trung tâm với các mô hình khởi nghiệp sáng tạo từ di sản”, ông Phan Thanh Hải cho biết.
Cũng tại Hội thảo, bà Boni Elena - điều phối viên về lĩnh vực phát triển đô thị và quản lý tri thức tại Văn phòng UN-Habitat Khu vực châu Á và Thái Bình Dương đã chia sẻ các khung chính sách nhằm hỗ trợ Việt Nam hướng tới phát triển đô thị thông minh và bền vững.
Theo bà Boni Elena, Việt Nam có thể tận dụng các khuôn khổ toàn cầu như: Chương trình Nghị sự 2030, Chương trình Nghị sự Đô thị mới và Chiến lược UN-Habitat giai đoạn 2026-2029 nhằm thúc đẩy phát triển đô thị bao trùm, tăng cường khả năng chống chịu với biến đổi khí hậu và nâng cao năng lực phục hồi sau thiên tai.
Bà Boni Elena cũng nhấn mạnh về vai trò của các sáng kiến khu vực như Mạng lưới Thành phố Thông minh ASEAN (ASCN), Chiến lược Đô thị hóa bền vững ASEAN (ASUS), và Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN 2045.
Đồng thời đề xuất, Việt Nam nên xây dựng nền tảng giám sát SDG cấp quốc gia, áp dụng mô hình báo cáo tự nguyện cấp địa phương (VLR) để tăng cường minh bạch và kết nối chính sách từ Trung ương đến địa phương.
“Đây là cách tiếp cận đa cấp giúp Việt Nam hội nhập sâu hơn với các cam kết toàn cầu và khu vực về phát triển đô thị bền vững”, bà Boni Elena chia sẻ.
