Đạo đức của trí tuệ nhân tạo - Ý nghĩa trong ngành Xây dựng

Tổng quan

Trí tuệ nhân tạo (AI) đã trở thành một trong những bước đột phá mạnh mẽ nhất trong thế giới công nghệ. Sự hình thành và phát triển của AI bắt đầu từ những năm 1950 khi các nhà khoa học máy tính đầu tiên nghiên cứu về cách giả lập trí tuệ con người bằng máy tính. AI quan trọng nằm ở khả năng xử lý và phân tích dữ liệu nhanh chóng, đồng thời, tự động hoá các tác vụ, giảm thiểu nhân lực và tối ưu hóa hiệu quả.

AI và con người ngày càng có mối quan hệ mật thiết trong cuộc sống hiện đại. Sự kết hợp giữa trí tuệ nhân tạo và con người đã thực sự thay đổi cách thức chúng ta làm việc, học tập, sinh hoạt và tương tác với thế giới xung quanh.

Từ các ứng dụng thông minh trên điện thoại di động đến các dịch vụ trực tuyến, chúng ta dựa vào AI để tìm kiếm thông tin, gợi ý nội dung, và thậm chí quản lý cuộc sống cá nhân. Các trợ lý ảo như Siri, Alexa và Google Assistant trở thành bạn đồng hành thông minh của chúng ta, giúp thực hiện nhiều công việc hàng ngày và cung cấp thông tin theo yêu cầu.

AI được ứng dụng để điều khiển hệ thống giao thông, tránh ùn tắc, giám sát và xử lý các vi phạm. Hệ thống đèn giao thông được điều chỉnh dựa trên công nghệ cảm biến và quan trắc. Các chuỗi siêu thị và cửa hàng tiện lợi đang thêm vào các công nghệ dựa trên AI như quét kệ tự động, giỏ hàng thông minh, hệ thống thanh toán tự động, thu thập và phân tích dữ liệu khách hàng để hiểu rõ hơn về hành vi mua sắm của khách hàng và tối ưu hóa các chiến lược tiếp thị.

Với việc một ‘giống loài’ mới đang thực sự hình thành, bây giờ là lúc chúng ta cần nghiêm túc hình dung và nghiên cứu về những khuôn khổ dành cho AI, đặc biệt là khuôn khổ về đạo đức.

Các cấp độ của AI

Có nhiều cách phân cấp AI, nhưng cách phổ biến nhất là dựa trên khả năng suy luận và học hỏi của AI. Theo cách phân cấp này, AI được chia thành 4 cấp độ:

1. Reactive Machines (AI phản ứng): Ở cấp độ này, AI chỉ thực hiện các hoạt động cơ bản như phản ứng với một số kích thích. Mô hình không lưu trữ đầu vào và không thực hiện học tập.

2. Limited Memory (AI với bộ nhớ hạn chế): AI sử dụng dữ liệu đã lưu trữ để đưa ra các dự đoán.

3. Theory of Mind (AI dựa trên lý thuyết tâm lý): AI bắt đầu tương tác với suy nghĩ và cảm xúc của con người.

4. Self-Aware (AI tự nhận thức): Đây được cho là cấp độ phát triển cao nhất của AI, khi AI có khả năng tự nhận thức và tư duy một cách độc lập so với con người.

Stephen Hawking từng nói rằng: "Chúng ta không thể biết chắc chắn điều gì sẽ xảy ra nếu một cỗ máy vượt qua trí thông minh của chúng ta. Vì vậy, chúng ta không thể biết chúng ta sẽ được giúp đỡ vô hạn bởi nó, hay bị nó phớt lờ và đẩy ra, hoặc thậm chí có thể bị nó tiêu diệt".

AI có tính khó thể tiên đoán do nhiều yếu tố:

1. Sự phức tạp: AI đang trở nên ngày càng phức tạp và tinh vi hơn, điều này khiến việc dự đoán hành vi của nó trở nên khó khăn.

2. Học máy và học sâu: Các mô hình máy học và học sâu có thể tự học và tự cải tiến qua thời gian, điều này có thể dẫn đến những kết quả không thể lường trước.

3. Tự cải tiến: Một số hệ thống AI có khả năng tự cải tiến và phát triển mà không cần sự can thiệp của con người, điều này có thể dẫn đến những kết quả không mong muốn.

4. Thiếu minh bạch: AI có thể thiếu minh bạch, điều này khiến việc hiểu và dự đoán hành vi của nó trở nên khó khăn.

Vì vậy, việc dự đoán chính xác hành vi của AI là một thách thức lớn. Điều này cũng là lý do tại sao việc nghiên cứu và phát triển các chính sách về AI có đạo đức (Ethical AI) trở nên quan trọng. Các nguyên tắc đạo đức sẽ giúp định hướng AI phát triển theo chiều hướng tích cực, mang lại lợi ích và hạn chế tối đa những tác động xấu đến loài người.

Các chính sách về AI có đạo đức cũng sẽ giúp xây dựng lòng tin của người dùng, đảm bảo AI được sử dụng đúng mục đích, vì lợi ích chung của xã hội. Đây cũng chính là chìa khóa để AI và con người có thể phát triển cùng nhau một cách hài hòa.

AI có đạo đức

Các nhà nghiên cứu và các nhà hoạch định chính sách ở nhiều quốc gia đang hợp tác để xây dựng và ban hành các nguyên tắc đạo đức cho AI. Việc xây dựng một bộ nguyên tắc hay thậm chí một hiệp ước về AI có đạo đức có thể xem như là một cách để đưa yếu tố nhân tính vào trong sự phát triển của trí tuệ nhân tạo. Lý do là:

- Nhân tính ở đây được thể hiện ở sự quan tâm đến đạo đức, giá trị và hạnh phúc của con người. Việc đặt ra các nguyên tắc đạo đức cho AI chính là cách để đảm bảo rằng AI sẽ phục vụ và mang lại lợi ích tốt nhất cho nhân loại.

- Các nguyên tắc về AI có đạo đức sẽ buộc các nhà phát triển AI phải xem xét đến các khía cạnh nhân văn, không chỉ tập trung vào mục tiêu như hiệu quả, lợi nhuận. Điều này rất cần thiết để định hướng AI theo chiều hướng tích cực.

- Hiệp ước AI có đạo đức sẽ không chỉ là nguyên tắc mà còn có sự ràng buộc về mặt pháp lý đối với các bên liên quan. Điều này sẽ đảm bảo tính nhân văn được áp dụng thực sự trong phát triển AI.

Nhiều bài viết trên báo chí phương Tây gần đây chỉ ra rằng các quan điểm của Aristotle có thể giúp chúng ta hiểu sâu sắc hơn về khía cạnh đạo đức, nhân văn của AI. Logic, nguyên lý cuối cùng, khái niệm "tốt", quan điểm về nô lệ của Aristotle đều cung cấp góc nhìn giúp chúng ta thiết kế, sử dụng và bảo vệ AI một cách nhân văn, tránh bị lạm dụng.

Hay như John Stuart Mill, một triết gia Anh, đã đưa ra “chủ nghĩa tiện ích”, một nguyên tắc đạo đức cho rằng hành vi đúng là hành vi tạo ra nhiều hạnh phúc nhất cho nhiều người nhất. Đối với AI, điều này có thể có nghĩa là chúng ta nên thiết kế AI để tối ưu hóa lợi ích cho càng nhiều người càng tốt.

Tuy tinh thần là vậy, nhưng chúng ta phải hiểu rằng việc áp dụng các quan điểm triết học vào AI là một quá trình phức tạp và thách thức. Các nhà nghiên cứu và nhà lập pháp cần tiếp tục khám phá và suy ngẫm về những câu hỏi này khi tiếp tục phát triển AI. Triết học đặt câu hỏi về các giả định cơ bản và cách thức tiếp cận các vấn đề đạo đức liên quan đến AI.

Thay vì chỉ tìm ra giải pháp, triết học phân tích bản thân các câu hỏi và phương pháp tiếp cận. Cách tiếp cận thông thường dựa trên tính chất (properties approach) để quyết định vị thế đạo đức của AI cũng có những hạn chế nhất định. Triết học đóng vai trò đặt câu hỏi về phương pháp này. Triết học đề xuất các cách tiếp cận thay thế, chú trọng mối quan hệ, kinh nghiệm và thái độ vị tha để giải quyết vấn đề đạo đức liên quan đến AI.

Thay vì áp đặt các lý thuyết đạo đức cũ lên AI, triết học kêu gọi cần xem xét lại các khái niệm cơ bản về đạo đức trong bối cảnh phát triển của công nghệ. Cuối cùng, triết học không chỉ đóng vai trò áp dụng đạo đức cho AI mà còn thúc đẩy định hình lại chính lĩnh vực đạo đức học để đáp ứng thời đại AI. Như vậy, triết học đóng vai trò then chốt trong việc đặt câu hỏi, phân tích giả định, đề xuất cách tiếp cận mới và thúc đẩy định hình lại đạo đức học cho thời đại AI.

Đạo đức của AI có ý ngĩa trong ngành Xây dựng

Trong các ngành công nghiệp, tự động hóa và rô-bốt hợp tác với con người để nâng cao hiệu quả và tăng sự an toàn. Các hệ thống AI được sử dụng để quản lý tài nguyên và tiết kiệm năng lượng, đóng góp vào sự bền vững và bảo vệ môi trường. AI cũng đã và đang mang lại nhiều lợi ích cho ngành Xây dựng.

Chẳng hạn AI hỗ trợ quá trình thiết kế, giúp các chủ đầu tư và tư vấn có thể nghiên cứu và thu thập các dữ liệu về môi trường, về vật liệu để từ đó mô phỏng và xác định nhiều phương án thiết kế tốt cho công trình. Hay như AI đảm bảo tính an toàn trong thi công xây dựng bằng cách dò tìm và đưa ra cảnh báo về các mối nguy hiểm trên công trường.

AI cũng có thể điều chỉnh ánh sáng, nhiệt độ và hệ thống điều hòa không khí để giảm tiêu thụ năng lượng và tiết kiệm chi phí vận hành tòa nhà. Sự ứng dụng của AI trong ngành Xây dựng đem lại nhiều lợi ích về kinh tế, nhưng cũng đặt ra nhiều vấn đề đạo đức và xã hội cần xem xét.

Một trong những thách thức lớn là việc khó đảm bảo rằng AI không truyền tải các định kiến hoặc thiên vị từ phía người tạo ra chúng. Thuật toán AI có thể tự động học dựa trên dữ liệu, và nếu dữ liệu này chứa đựng sai lệch đạo đức hoặc xã hội, thì AI có thể tái tạo sai lệch này. Điều này đặt ra vấn đề về đạo đức của quyết định mà AI có thể đưa ra.

Ngoài ra, việc xem xét nguồn dữ liệu được sử dụng để huấn luyện AI cũng cực kỳ quan trọng. Dữ liệu cần phải mang tính khách quan và đại diện cho đa dạng xã hội. Nếu dữ liệu được sử dụng có sai sót hoặc thiên vị thì AI có thể tạo ra quyết định không công bằng và phi nhân tính. Hơn nữa, sự phụ thuộc quá nhiều vào AI để ra quyết định có thể làm giảm tính tự chủ và động lực của con người trong lĩnh vực xây dựng.

Con người cần tham gia tích cực trong việc ra quyết định và giám sát các công trình xây dựng để ít nhất đảm bảo tính an toàn, môi trường và chất lượng. Để giải quyết những vấn đề này, các bên liên quan cần nhiều thảo luận công khai về lợi ích và thách thức khi áp dụng AI trong xây dựng.

Điều này giúp đảm bảo sự cân bằng giữa sự hiệu quả của công nghệ và các giá trị đạo đức và xã hội, đảm bảo rằng sự phát triển của AI trong ngành Xây dựng diễn ra một cách bền vững và có ích cho số đông.

AI có đạo đức có thể tạo ra một môi trường làm việc công bằng, nơi mà mọi người được đánh giá dựa trên công việc của họ, không phải vị trí hay quan hệ cá nhân.

Một trong những cách AI có thể thúc đẩy đạo đức nghề nghiệp là thông qua việc phòng ngừa thiên vị. AI có khả năng đánh giá và đưa ra quyết định dựa trên dữ liệu và quy tắc cụ thể, loại bỏ yếu tố con người có thể gây ra thiên vị trong quá trình tuyển dụng nhân viên hoặc phân công công việc.

Điều này giúp đảm bảo rằng quyết định được đưa ra dựa trên năng lực và hiệu suất thực sự của người làm việc, chứ không phải dựa vào những yếu tố không đạo đức. Ngoài ra, AI có đạo đức có thể giúp tạo ra quy trình quyết định minh bạch và có thể được kiểm tra. Dữ liệu và quy tắc sử dụng bởi AI có thể được theo dõi và kiểm tra để đảm bảo tính minh bạch trong quá trình ra quyết định.

Điều này giúp nâng cao sự tin tưởng của các nhân viên và người làm việc trong môi trường làm việc và cảm giác rằng họ được đối xử một cách công bằng và đạo đức. Tựu trung, việc sử dụng AI có đạo đức có thể tạo ra một môi trường làm việc nâng cao tính công bằng, loại bỏ thiên vị và giúp tạo ra quy trình quyết định minh bạch mở ra cơ hội cho mọi người.

Kết luận

Để tranh luận về việc khi nào AI và con người có thể làm việc cùng nhau như đồng nghiệp trên công trường hay trong văn phòng thực ra là không cần thiết. Thay vì tập trung vào thời điểm xảy ra, chúng ta nên chuẩn bị cho viễn cảnh đó bằng cách xây dựng nền tảng đạo đức và pháp lý vững chắc cho AI.

Trước hết, cần có quy định pháp lý rõ ràng về trách nhiệm của AI đối với các hành vi và quyết định. Điều này sẽ giúp xác định rõ ràng AI phải chịu trách nhiệm ở mức độ nào khi gây ra thiệt hại.

Bên cạnh đó, các doanh nghiệp cần xây dựng quy tắc đạo đức cho AI để định hướng các hệ thống hoạt động có trách nhiệm. Ngoài ra, con người cũng cần được đào tạo để làm việc hiệu quả với AI, vừa phát huy được thế mạnh của công nghệ, vừa không bị thay thế hoàn toàn bởi công nghệ. Sự kết hợp hài hòa giữa nhân tính và trí tuệ nhân tạo chính là chìa khóa cho một tương lai tốt đẹp.

Thay vì tranh luận về thời điểm, chúng ta hãy chuẩn bị sẵn sàng cho ngày AI và con người cùng làm việc, cùng gánh vác trách nhiệm. Đó là cách tốt nhất để đón nhận thay đổi.

Và như triết gia Khắc Kỷ Seneca đã nói rằng: "Khi chúng ta dạy, chúng ta học", trong quá trình dạy nhân tính, đạo đức, công bằng cho AI, loài người sẽ học được rất nhiều để rồi từ đó có thể xây dựng một xã hội nhân văn hơn.

AI đã và đang mang lại nhiều lợi ích cho ngành Xây dựng. Việc sử dụng AI có đạo đức có thể tạo ra một môi trường làm việc công bằng và minh bạch giúp tạo ra quy trình quyết định đúng hướng mở ra cơ hội cho mọi người. Sự kết hợp hài hòa giữa con người và trí tuệ nhân tạo chính là chìa khóa cho một tương lai tốt đẹp. Chúng ta hãy chuẩn bị sẵn sàng cho ngày AI và con người cùng làm việc, cùng gánh vác trách nhiệm.

TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1]. Jonathan Johnson (2020), 4 Types of Artificial Intelligence, Machine Learning & Big Data Blog, chủ biên, BMC.
[2]. Stephen Ornes (2023), "The Unpredictable Abilities Emerging From Large AI Models", Quanta Magazine.
[3]. Sahil Juneja (2023), Deep Learning vs. Machine Learning - The Difference Explained!, Dataquest.
[4]. S. Pellerano, S. Choi và J. Rabaey (2017), EE2: Intelligent machines: Will the technological singularity happen?, 2017 IEEE International Solid-State Circuits Conference (ISSCC), tr. 521-521.
[5]. Paz Arroyo, Annette Schöttle và Randi Christensen (2021), The Ethical and Social Dilemma of AI Uses in The Construction Industry, Proc. 29th Annual Conference of the International Group for Lean Construction (IGLC). Lima, Peru, tr. 227-236.
[6]. Lance B. Eliot (2022), AI Ethics Leans Into Aristotle To Examine Whether Humans Might Opt To Enslave AI Amidst The Advent Of Fully Autonomous Systems, Forbes.
[7]. Ángel Pérez Martínez (2018), What would Aristotle say about artificial intelligence?, BBVA.
[8]. David J Gunkel (2020), "Perspectives on ethics of AI: Philosophy", trong Markus Dirk Dubber, Frank Pasquale và Sunit Das, chủ biên, The Oxford Handbook of Ethics of AI, Oxford University Press.