Với mục tiêu phát triển nhân lực đường sắt, đến năm 2035 Việt Nam cần đào tạo hơn 150.000 người, trong đó giai đoạn 2025 - 2030 cần ít nhất 35.000 nhân lực chất lượng cao phục vụ các dự án đường sắt. 
Từ nay đến 2030, đào tạo ít nhất 35.000 nhân lực
Mới đây, Phó Thủ tướng Chính phủ Lê Thành Long vừa ký Quyết định số 2230/QĐ-TTg phê duyệt Đề án đào tạo, phát triển nguồn nhân lực đường sắt Việt Nam đến năm 2035, định hướng đến năm 2045 (Đề án).
Đề án đặt mục tiêu chung xây dựng đội ngũ nhân lực đường sắt đồng bộ, có trình độ chuyên môn, kỹ năng nghề nghiệp và năng lực công nghệ cao, đáp ứng yêu cầu triển khai các dự án đường sắt tốc độ cao, đường sắt quốc gia điện khí hóa và đường sắt đô thị; từng bước tiếp nhận, làm chủ công nghệ, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia, góp phần thúc đẩy phát triển công nghiệp đường sắt hiện đại, tự chủ và bền vững.
Với mục tiêu cụ thể giai đoạn 2025 - 2030, đào tạo ít nhất 35.000 nhân lực, tập trung đào tạo nhân lực chất lượng cao đáp ứng yêu cầu triển khai các dự án đường sắt tốc độ cao, đường sắt điện khí hóa, đường sắt đô thị và bổ sung nguồn nhân lực giảng dạy cho các cơ sở đào tạo, cụ thể:
Trong đó, trình độ sau đại học khoảng 1.000 người, bao gồm tiến sĩ khoảng 80 người, thạc sĩ khoảng 920 người (trong đó có 60 tiến sĩ và 150 thạc sĩ là giảng viên); đại học khoảng 14.000 người; cao đẳng khoảng 11.000 người và trung cấp khoảng 9.000 người.
Về kỹ thuật xây dựng công trình đường sắt khoảng 4.700 người; kỹ thuật xây dựng khoảng 16.300 người; thông tin - tín hiệu đường sắt khoảng 3.700 người; hệ thống điện và năng lượng đường sắt khoảng 1.100 người; đầu máy - toa xe khoảng 1.700 người; kinh tế xây dựng và kinh tế vận tải đường sắt khoảng 1.500 người; khai thác vận tải đường sắt khoảng 6.000 người.
Đồng thời, đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ cho khoảng 5.000 người đáp ứng yêu cầu vận hành, khai thác, bảo trì cho các tuyến đường sắt đô thị. Bồi dưỡng kiến thức, kỹ năng nghiệp vụ về quản lý, phát triển và vận hành đường sắt cho đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức, chuyên gia tại cơ quan, đơn vị thực hiện công tác quản lý nhà nước về đường sắt, khoảng 500 lượt người.
Bên cạnh đó, bồi dưỡng kiến thức, kỹ năng nghiệp vụ về quản lý dự án đường sắt cho đội ngũ nhân lực làm công tác quản lý dự án, khoảng 1.000 lượt người...
Cung cấp nguồn nhân lực chất lượng cao
Thực hiện chủ trương của Chính phủ về phát triển nguồn nhân lực đường sắt, Trường Đại học GTVT chủ động xây dựng về chiến lược đào tạo, tham khảo và tiếp thu những mô hình đào tạo tiên tiến từ châu Âu, Nhật Bản, Hàn Quốc và Trung Quốc; tích hợp công nghệ 4.0, IoT, trí tuệ nhân tạo (AI)... giải mã các công nghệ cốt lõi trong lĩnh vực đường sắt. Bên cạnh đó, trong kết cấu chương trình đào tạo tăng cường thời lượng thực tập, thí nghiệm và thực nghiệm. Thời gian qua, Nhà trường đã cử nhiều đoàn giảng viên đi học tập tại các nước có hệ thống đường sắt phát triển để cập nhật kiến thức mới.
Thời gian qua, Nhà trường đã tổ chức biên dịch và hoàn thiện 88 tiêu chuẩn đường sắt điện khí hóa của Trung Quốc, 84 tiêu chuẩn về đường sắt tốc độ cao và 21 bộ đơn giá định mức đường sắt tốc độ cao.
PGS.TS Nguyễn Văn Hùng - Hiệu trưởng Trường Đại học GTVT
Hình thành trung tâm đào tạo, chuyển giao công nghệ đường sắt hiện đại
Giai đoạn 2031 - 2035, Đề án đưa ra đào tạo ít nhất 70.000 nhân lực, tăng cường đào tạo nhân lực chất lượng cao đáp ứng yêu cầu triển khai các dự án đường sắt tốc độ cao, đường sắt quốc gia điện khí hóa, đường sắt đô thị và bổ sung nguồn nhân lực giảng dạy cho các cơ sở đào tạo, cụ thể:
Trình độ sau đại học khoảng 2.000 người, bao gồm tiến sĩ khoảng 100 người, thạc sĩ khoảng 1.900 người; đại học khoảng 18.000 người; cao đẳng khoảng 30.000 người và trung cấp khoảng 20.000 người.
Kỹ thuật xây dựng công trình đường sắt khoảng 12.300 người; kỹ thuật xây dựng khoảng 21.400 người; thông tin - tín hiệu đường sắt khoảng 9.300 người; hệ thống điện và năng lượng đường sắt khoảng 7.600 người; đầu máy - toa xe khoảng 8.000 người; kinh tế xây dựng và kinh tế vận tải đường sắt khoảng 2.100 người; khai thác vận tải đường sắt khoảng 9.300 người.
Đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ cho ít nhất 40.000 người đáp ứng yêu cầu vận hành, khai thác, bảo trì các tuyến đường sắt, bao gồm: Đường sắt tốc độ cao khoảng 13.800 người, các tuyến đường sắt quốc gia khoảng 5.000 người, các tuyến đường sắt đô thị khoảng 21.200 người...
Định hướng đến năm 2045, tiếp tục đào tạo, bồi dưỡng bổ sung nguồn nhân lực đáp ứng nhu cầu thực tế triển khai các dự án đường sắt và nhân lực vận hành, khai thác, bảo trì các tuyến đường sắt; hướng tới hình thành một số trung tâm đào tạo, chuyển giao công nghệ đường sắt hiện đại trong khu vực.
Thực hiện đồng bộ các giải pháp
Để đạt được các mục tiêu trên, Đề án đặt ra các nhiệm vụ, giải pháp: Hoàn thiện thể chế, chính sách phát triển nguồn nhân lực đường sắt; tăng cường năng lực cho các cơ sở đào tạo, cơ sở nghiên cứu. Đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực. Phát triển nguồn nhân lực nghiên cứu, ứng dụng, tiếp nhận chuyển giao và làm chủ công nghệ, công nghiệp đường sắt. Đẩy mạnh hợp tác quốc tế trong đào tạo, phát triển nguồn nhân lực đường sắt. Tăng cường huy động, đa dạng hóa nguồn lực đầu tư và tăng cường hợp tác công tư cho đào tạo, phát triển nguồn nhân lực đường sắt.
Hoàn thiện, cập nhật chương trình đào tạo theo yêu cầu thực tiễn
Để đáp ứng nhu cầu đào tạo nhân lực chất lượng cao, Bộ Xây dựng yêu cầu các cơ sở đào tạo phải chủ động nghiên cứu và tăng cường hợp tác với các tổ chức quốc tế, đồng thời cải thiện cơ sở vật chất, trang thiết bị đào tạo. Việc phối hợp với các tổ chức quốc tế và cơ sở đào tạo từ các nước có nền công nghiệp đường sắt phát triển sẽ giúp nâng cao chất lượng đào tạo, đồng thời tạo cơ hội cho nhân viên ngành Đường sắt Việt Nam tiếp cận với các công nghệ tiên tiến. Thời gian qua, nhiều trường đại học, cao đẳng và các tập đoàn, tổng công ty liên kết mở các khóa đào tạo về đường sắt, để chuẩn bị nguồn nhân lực cho phát triển các dự đường sắt tới đây.
Bên cạnh đó, các trường không ngừng hoàn thiện, cập nhật chương trình đào tạo theo yêu cầu thực tiễn và xu hướng quốc tế, đảm bảo cập nhật thông tin mới và phù hợp với xu hướng phát triển của hệ thống đường sắt hiện đại. Đồng thời, chú trọng mở rộng và nâng cao chất lượng các ngành nghề, phát triển đội ngũ giảng viên, đầu tư cơ sở vật chất và đổi mới phương pháp giảng dạy, tạo nền tảng vững chắc cho đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao.
Hiện nay, Trường Đại học GTVT là cơ sở duy nhất tại Việt Nam đào tạo đại học và sau đại học đầy đủ 5 chuyên ngành đường sắt. Để đáp ứng nhu cầu thực tiễn nguồn nhân lực cho dự án đường sắt, PGS.TS Nguyễn Văn Hùng - Hiệu trưởng Trường Đại học GTVT cho biết, là cơ sở đào tạo đại học và sau đại học, nghiên cứu các chuyên ngành đường sắt. Nhà trường có đội ngũ giảng viên, nhà khoa học được đào tào bài bản trong và ngoài nước của 5 lĩnh vực chuyên ngành đường sắt; cùng với đó là đội ngũ giảng viên chuyên ngành gần, có khả năng chuyển sang giảng dạy về đường sắt khi cần thiết.
Thu hút người học vào các ngành nghề phục vụ các dự án đường sắt
Đề án đã xác định, nguồn kinh phí được bố trí từ nguồn ngân sách nhà nước thông qua chi đầu tư, chi thường xuyên phân bổ cho các bộ, ngành, địa phương; kinh phí đầu tư các dự án đường sắt; kinh phí lồng ghép trong các chương trình, đề án đã được phê duyệt; nguồn hỗ trợ quốc tế; kinh phí từ người học, đơn vị sử dụng lao động và các nguồn hợp pháp khác.
Bên cạnh đó, Đề án khuyến khích, thu hút người học vào các ngành, nghề phục vụ xây dựng, vận hành, khai thác, bảo trì các dự án đường sắt. Đào tạo, bồi dưỡng chuyên gia, giảng viên tại các cơ sở đào tạo, nghiên cứu để thực hiện đào tạo, tiếp nhận, chuyển giao công nghệ, nghiên cứu và phát triển sản phẩm công nghiệp đường sắt, làm chủ công nghệ, công nghiệp đường sắt.
ThS Nguyễn Thị Phương Hiền - Phó Giám đốc Học viện Chiến lược, bồi dưỡng cán bộ xây dựng
Khi Việt Nam bước vào giai đoạn chuẩn bị các dự án đường sắt, việc tiếp cận các công nghệ và tiêu chuẩn quốc tế là điều kiện cần, nhưng yếu tố đủ lại nằm ở con người. Nếu không có đội ngũ kỹ sư, chuyên gia đủ trình độ và bản lĩnh, chúng ta sẽ mãi chỉ là người đi sau, phụ thuộc vào nhà thầu nước ngoài, PGS.TS Nguyễn Văn Hùng chia sẻ.
Đánh giá về nguồn nhân lực cho phát triển đường sắt, ông Lê Trung Thành - Vụ trưởng Vụ KHCN, Môi trường và Vật liệu xây dựng (Bộ Xây dựng) cho rằng, đường sắt tốc độ cao là dự án hạ tầng lớn nhất trong lịch sử Việt Nam, đòi hỏi nguồn nhân lực quy mô lớn và có trình độ đặc thù. Từ thiết kế, xây dựng, chế tạo thiết bị đến vận hành, bảo trì, tất cả đều cần đội ngũ được đào tạo bài bản, hiểu sâu về công nghệ đường sắt hiện đại.
Còn theo ông Hoàng Gia Khánh - Tổng giám đốc Tổng công ty Đường sắt Việt Nam (VNR), Đảng và Chính phủ đang dành sự quan tâm đặc biệt đến phát triển đường sắt với mục tiêu phát triển đường sắt hiện đại, đồng bộ nhằm thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội nhanh, bền vững. Việc xác định đẩy mạnh ứng dụng KHCN, chuyển đổi số, phát triển nguồn nhân lực là yếu tố then chốt, quyết định việc thực hiện thành công, có hiệu quả các dự án, nhiệm vụ quan trọng của Tổng công ty Đường sắt Việt Nam.
VNR đang tích cực triển khai Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển KHCN, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, Đề án ứng dụng KHCN của VNR giai đoạn 2019 - 2030 và chuẩn bị nguồn nhân lực đáp ứng nhu cầu dự báo cho hai dự án trên trong lĩnh vực quản lý, tư vấn, thi công xây dựng khoảng 21.000 kỹ sư, 700 thạc sĩ và 50 tiến sĩ, trong lĩnh vực vận hành, khai thác, bảo trì khoảng 3000 kỹ sư, 75 thạc sĩ và 25 tiến sĩ. Do vậy, hợp tác với các trường đại học, cơ sở nghiên cứu chuyên ngành về đường sắt trong và ngoài nước là ưu tiên hàng đầu VNR.
