Đầu tư lớn cho ngành Giao thông-Bài 1: Cơ chế nào tập trung nguồn lực xây quốc lộ, cao tốc?

LTS: Trong bối cảnh suy thoái kinh tế trên toàn cầu nhưng nguồn lực dành cho ngành Giao thông tại Việt Nam rất lớn. Tạp chí Xây dựng tổ chức loạt bài “Đầu tư lớn cho ngành Giao thông” gồm những nội dung chất vấn và trả lời chất vấn nổi bật giữa đại biểu quốc hội và Bộ trưởng Nguyễn Văn Thắng, tại hội trường Kỳ họp thứ 5, Quốc hội khóa XV, diễn ra chiều 7/6 và sáng 8/6/2023.

Cầu chờ đường, đường chờ đổ đá…

Trong phiên chất vấn Bộ trưởng Bộ GTVT Nguyễn Văn Thắng diễn ra chiều ngày 7/6 và sáng ngày 8/6/2023, Kỳ họp thứ 5, Quôc hội khóa XV, các đại biểu Quốc hội (ĐBQH) đề cập đến nhiều dự án hạ tầng giao thông mang tính huyết mạch, lưu lượng người và hàng hóa qua lại rất lớn nhưng đang xuống cấp trầm trọng, tiềm ẩn nguy cơ mất an toàn cao…

Đại biểu Trần Văn Lâm - Đoàn ĐBQH tỉnh Bắc Giang phản ánh, Bắc Giang còn 2 nút thắt giao thông mà cử tri đã phản ánh qua nhiều kỳ Quốc hội: Một là cầu Cẩm Lý xây dựng từ năm 1979 có đường sắt đi chung với đường bộ duy nhất ở miền Bắc, tuổi đời đã gần 50 năm, trên Quốc lộ 37, là tuyến huyết mạch nối giữa các tỉnh, thành phố: Lạng Sơn, Bắc Giang với Hải Dương, Hải Phòng, Quảng Ninh.

Lưu lượng phương tiện qua cây cầu Cẩm Lý rất lớn, thường xuyên ùn tắc và xảy ra nhiều vụ tai nạn nghiêm trọng, có nguy cơ xảy ra thảm họa. Dự án đang trong danh mục các dự án khẩn cấp được Chính phủ phê duyệt từ năm 2011 nhưng đến nay vẫn chưa có vốn bố trí cho dự án.

Thứ hai là cao tốc Hà Nội - Bắc Giang đi vào hoạt động từ tháng 01/2016, đây là tuyến huyết mạch nối Cửa khẩu Hữu Nghị với các tỉnh phía Bắc có lưu lượng rất lớn nhưng thường xuyên ùn tắc ở 2 cây cầu Như Nguyệt và Xương Giang, do 2 cây cầu này mới có hai làn xe.

Cầu Như Nguyệt, năm 2022 đã được Thủ tướng Chính phủ cho phép tỉnh Bắc Giang đầu tư mở rộng từ nguồn ngân sách địa phương và sẽ hoàn thành trong tháng 6/2023.

Tuy nhiên, tình trạng ùn tắc của các tuyến cao tốc sẽ vẫn tiếp tục diễn ra, nếu như cầu Xương Giang chưa được mở rộng.

Còn theo đại biểu Tạ Văn Hạ - Đoàn ĐBQH tỉnh Quảng Nam, có hàng nghìn xe tải chở thanh long, chở sầu riêng và những hoa quả khác ùn tắc ở tại địa phận 2 cây cầu này, có những trường hợp phải bán giải cứu, vì tắc ở 2 cây cầu. 

Hiện nay, đã đầu tư xây dựng được cầu Như Nguyệt, còn cầu Xương Giang nữa vẫn tắc chưa giải quyết được dứt điểm vấn đề bức xúc về giao thông trên tuyến tuyến huyết mạch nối đến Cửa khẩu quốc tế Hữu Nghị, tỉnh Lạng Sơn.

Một dự án khác nữa là dự án tuyến đường sắt Yên Viên - Cái Lân triển khai từ năm 2005, là tuyến đường sắt nối thủ đô Hà Nội với Kỳ quan thiên nhiên thế giới vịnh Hạ Long, toàn tuyến dài tổng cộng 132 km. Do khó khăn về kinh tế, ngân sách năm 2011, dự án dừng lại theo Nghị quyết 11 của Chính phủ.

Theo đại biểu Trần Thị Vân - Đoàn ĐBQH tỉnh Bắc Ninh, sau 18 năm với gần 60% kinh phí đã được thực hiện nhưng dự án đang rơi vào tình trạng cầu chờ đường và đường thì chờ đổ đá lắp ray, gây lãng phí rất lớn, đặc biệt là hàng nghìn hộ dân các tỉnh Bắc Ninh, Hải Dương và Quảng Ninh nơi dự án đi qua bị ảnh hưởng vì nằm trong quy hoạch hành lang của đường sắt…

Cũng phản ánh về những dự án giao thông chưa hoàn thành do thiếu vốn, đại biểu Lâm Văn Đoan - Đoàn ĐBQH tỉnh Lâm Đồng cho biết tình trạng của Quốc lộ 27 kết nối tỉnh Ninh Thuận (thuộc khu vực Duyên hải Nam Trung Bộ) đến các tỉnh Lâm Đồng, Đắk Lắk (thuộc khu vực Nam Tây Nguyên), đây là đường giao thông trọng yếu, có tính chất liên vùng, cần ưu tiên.

Tuy vậy, công trình được đầu tư năm 2008, đến nay đã 15 năm nhưng vẫn còn một số đoạn ngắn khoảng 20km chưa hoàn thành. Cử tri đã liên tục kiến nghị qua 2 nhiệm kỳ gần đây nhưng các bộ, ngành liên quan đều trả lời chưa bố trí được vốn.

Bên cạnh đó còn tuyến đường tránh TP Bảo Lộc, tỉnh Lâm Đồng đã khởi công từ năm 2017, thuộc dự án đầu tư cải tạo quốc lộ 20, với kinh phí khoảng 800 tỷ đồng, mặc dù đã hoàn thành 70% khối lượng nhưng do vướng mắc nguồn vốn nên sau 6 năm vẫn chưa hoàn thiện. Thời gian qua đã xảy ra nhiều vụ tai nạn giao thông nghiêm trọng trên tuyến đường này...

Nguồn lực hạn chế, chưa bố trí được vốn

Trả lời chất vấn các ĐBQH, Bộ trưởng Nguyễn Văn Thắng cho biết, về cầu Cẩm Lý, trong đầu tư công trung hạn 2021-2025, Bộ GTVT đã đề xuất đưa vào bổ sung nguồn vốn đầu tư công, nhưng do nguồn lực có hạn nên chưa bố trí.

Bộ GTVT đã tính đến phương án làm việc với với các tổ chức quốc tế, cụ thể là Quỹ Hợp tác phát triển Kinh tế Hàn Quốc (EDCF) để bố trí nguồn lực cho cầu Cẩm Lý nhưng không thành công.

Thủ tướng Chính phủ đã có thông báo yêu cầu UBND tỉnh Bắc Giang phối hợp với các Bộ: GTVT, KH&ĐT... thu xếp, bố trí nguồn vốn ODA cho dự án, trường hợp thật sự cấp bách phải triển khai ngay thì UBND tỉnh chủ động cân đối nguồn vốn.

Liên quan đến cầu Như Nguyệt và cầu Xương Giang, UBND tỉnh Bắc Giang đã quyết tâm dành nguồn vốn của tỉnh đầu tư cầu Như Nguyệt, còn cầu Xương Giang, UBND tỉnh Bắc Giang cũng đang đề nghị trung ương ủng hộ với tinh thần chia sẻ.

Bộ trưởng Nguyễn Văn Thắng cũng cho hay, quá trình tham mưu cho Thủ tướng Chính phủ, Bộ GTVT tính sử dụng nguồn vốn ODA cho dự án cầu Xương Giang. Tuy nhiên, nguồn vốn ODA thời gian vừa qua cũng chậm, nên Bộ GTVT đã cùng với Bộ KH&ĐT tham mưu trình Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ và cơ quan có thẩm quyền sử dụng nguồn tăng thu năm 2022 đầu tư cho cây cầu này, sau khi được chấp thuận sẽ bố trí nguồn vốn cho triển khai xây dựng.

Đối với tuyến đường sắt Yên Viên - Phả Lại - Hạ Long - Cái Lân, Bộ trưởng Nguyễn Văn Thắng thừa nhận dự án là một sự nhức nhối của cử tri, nhân dân tỉnh Quảng Ninh. Chính bản thân Bộ trưởng khi giữ cương vị Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Ninh cũng như Đoàn ĐBQH tỉnh Quảng Ninh đã đề nghị nhiều lần cho triển khai tiếp.

Hiện nay, Bộ GTVT cũng nghiên cứu, tính toán rất kỹ lưỡng và thấy rằng tuyến này vẫn rất cấp thiết, vì thế đã tham mưu cho Ban Cán sự đảng Chính phủ trình Bộ Chính trị phê duyệt, trong Kết luận số 49-KL/TW, ngày 28/02/2023 của Bộ Chính trị về định hướng phát triển giao thông vận tải đường sắt Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045, đã yêu cầu tuyến đường sắt này phải được triển khai trước năm 2030.

Về Quốc lộ 27, Bộ trưởng Nguyễn Văn Thắng nhận thấy, việc nâng cấp 20km này rất cần thiết. Chính vì thế, năm 2019, Bộ GTVT đã nghiên cứu lập dự án để nâng cấp, cải tạo, khi trình lên Chính phủ và Quốc hội. Tuy nhiên, do điều kiện nguồn vốn có hạn nên dự án chưa được xem xét và Bộ GTVT đã sử dụng quỹ bảo trì để xử lý. Năm 2023 cũng đã dành ra hơn 40 tỷ đồng, đặc biệt 2024 dành ra 124 tỷ đồng để bảo trì và sửa chữa một số đoạn.

Tuy nhiên, Bộ GTVT cũng thấy nhận thấy, xử lý dứt điểm vấn đề này cần xây dựng dự án và đầu tư nâng cấp. Bộ GTVT rất đồng tình với ý kiến của ĐBQH là khi cấp có thẩm quyền có chủ trương sử dụng nguồn dự phòng trung hạn hoặc sử dụng nguồn vượt thu hằng năm, Bộ GTVT sẽ tiếp tục tham mưu, trình bố trí nguồn vốn cho dự án.

Đối với đường tránh TP Bảo Lộc, tỉnh Lâm đồng, là dự án nằm trong hạng mục bổ sung của chương trình phục hồi, cải tạo Quốc lộ 20, lúc đó thực hiện theo hình thức BT và khi thực hiện có thừa ra một số vốn, tỉnh Đồng Nai xin xây dựng 1 cầu và tỉnh Lâm Đồng xin làm 1 tuyến tránh.

Trong quá trình làm, UBND tỉnh Lâm Đồng cam kết thiếu vốn UBND tỉnh sẽ chi tiền. Tuy nhiên, vì là dự án vay vốn nước ngoài nên phải dừng lại khi không đủ tiền, nên đoạn tuyến đang đóng. Vừa qua, UBND tỉnh Lâm Đồng đã có phương án và tờ trình gửi Chính phủ, Bộ GTVT. Hiện nay, Bộ GTVT đang tham mưu Chính phủ giải quyết vấn đề theo đề nghị của UBND tỉnh Lâm Đồng.

Đề xuất cơ chế trung ương, địa phương cùng thực hiện

Đại biểu Nguyễn Văn Mạnh - Đoàn ĐBQH tỉnh Vĩnh Phúc phản ánh, trong thực tế, một số tỉnh đã đề xuất chủ trương với Bộ GTVT và Chính phủ cơ chế cho phép các tỉnh dùng ngân sách địa phương đầu tư mở rộng các tuyến đường phục vụ nhu cầu đi lại và phát triển KTXH, sau đó bàn giao cho trung ương quản lý.

Bộ trưởng Nguyễn Văn Thắng nêu quan điểm, theo quy định của Luật Ngân sách nhà nước, Luật Giao thông đường bộ, các tuyến đường cao tốc, quốc lộ thuộc trách nhiệm đầu tư của Bộ GTVT, các tuyến đường còn lại, tỉnh lộ trở xuống thuộc trách nhiệm của địa phương.

Chính vì thế, trong bối cảnh nguồn ngân sách trung ương có hạn mà nhiều tuyến đường lại xuống cấp, nếu địa phương bố trí được nguồn vốn cùng trung ương thực hiện đầu tư nâng cấp các tuyến quốc lộ là rất cần thiết, phù hợp. Nhiều địa phương đề nghị theo hướng này.

Bộ trưởng Nguyễn Văn Thắng thông tin, Bộ GTVT đã tham mưu để Chính phủ trình Quốc hội cho phép thực hiện thí điểm cơ chế này trong lúc pháp luật liên quan chưa sửa được, dự kiến Quốc hội sẽ ban hành Nghị quyết cho phép địa phương có nguồn vốn tham gia cùng với nguồn ngân sách trung ương triển khai các dự án xây dựng quốc lộ, đường cao tốc.

Hiện nay, Chính phủ đã có Tờ trình gửi Quốc hội cho ý kiến về việc này. Mặt khác, trong dự thảo Luật Đường bộ trình Quốc hội vào kỳ họp thứ 6 và thông qua kỳ họp thứ 7, Bộ GTVT đã đưa nội dung này vào dự thảo Luật cho phép thực hiện khi luật thông qua.