Việt Nam là trung tâm hàng hải của khu vực châu Á - Thái Bình Dương với khoảng hơn 500 chủ tàu, công ty quản lý khai thác tàu và 40 hãng tàu biển nước ngoài đang hoạt động vận tải hàng hóa xuất nhập khẩu tại Việt Nam, vì vậy việc chuyển đổi năng lượng xanh, giảm phát thải khí nhà kính trong lĩnh vực hàng hải đang được các doanh nghiệp cảng biển Việt Nam chú trọng trên con đường hướng tới Net Zero. Thực trạng hệ thống cảng biển Việt Nam
Hệ thống cảng biển Việt Nam được chia thành 5 nhóm với tổng số 34 cảng biển, trong đó có 2 cảng biển loại đặc biệt, 11 cảng biển loại I, 7 cảng biển loại II và 14 cảng biển loại III, với 298 bến cảng/chiều dài khoảng 107 km cầu cảng.
Năm 2024, khối lượng hàng hóa thông qua hệ thống cảng biển Việt Nam ước đạt 864,4 triệu tấn, tăng 14% so với cùng kỳ năm 2023.
Quyết định số 2027/QĐ-BGTVT ngày 29/10/2020 của Bộ GTVT (nay là Bộ Xây dựng) phê duyệt Đề án phát triển cảng xanh tại Việt Nam với mục tiêu triển khai mô hình cảng xanh phù hợp với điều kiện Việt Nam trên phạm vi toàn quốc; thúc đẩy việc sử dụng công nghệ sạch, carbon thấp, thân thiện với môi trường trong hoạt động kinh doanh khai thác cảng biển nhằm đáp ứng yêu cầu về phát triển bền vững, bảo vệ môi trường và hệ sinh thái, ứng phó với biến đổi khí hậu; triển khai áp dụng bắt buộc tiêu chí cảng xanh trong quy hoạch, đầu tư xây dựng và kinh doanh khai thác cảng biển tại Việt Nam giai đoạn sau năm 2030.
Nỗ lực “xanh hóa” cảng biển
Các doanh nghiệp cảng biển đã nghiêm túc thực hiện đúng quy định của pháp luật về bảo vệ môi trường như: Lập báo cáo đánh giá tác động; giấy phép môi trường; đăng ký môi trường; đóng phí bảo vệ môi trường đầy đủ; hợp đồng thu gom và xử lý chất thải; lập kế hoạch ứng cứu sự cố tràn dầu; phương án phòng cháy chữa cháy; quan trắc chất lượng môi trường nước, không khí, tiếng ồn của cảng, kết quả cho thấy chất lượng môi trường đều nằm trong giới hạn quy chuẩn cho phép…
Nhóm nghiên cứu đã tiến hành thực hiện điều tra, khảo sát tại 108 bến cảng trên toàn quốc. Kết quả cho thấy một số doanh nghiệp cảng đã quan tâm, tiến hành đánh giá và công bố đáp ứng tiêu chí cảng xanh Việt Nam.
Một số cảng đã đáp ứng được tiêu chí cảng xanh như: Cảng Tân cảng - Cát Lái, Cảng Tân cảng - Cái Mép Thị Vải, Cảng Gemadept Dung Quất, Cảng Đà Nẵng, Cảng Container Quốc tế Tân cảng Hải Phòng (TC-HICT), Cảng Nam Đình Vũ…
Theo đó, các cảng đáp ứng tiêu chí cảng xanh đã thực hiện xây dựng, ban hành kế hoạch phát triển hệ thống cảng xanh; bố trí nguồn kinh phí cho phát triển cảng xanh; xây dựng cơ chế thưởng phạt trong hoạt động môi trường tại các cơ sở cảng; tiến hành đào tạo, tuyên truyền phổ biến nâng cao nhận thức về bảo vệ môi trường, phát triển cảng xanh, chuyển đổi số, chuyển đổi xanh; có chương trình thúc đẩy hoặc các chiến dịch xúc tiến, quảng bá cảng xanh, khuyến khích khách hàng, hãng tàu sử dụng phương thức vận tải sà lan nhằm góp phần giảm phát thải nhà kính.
Hiện nay, một số doanh nghiệp cảng biển đã triển khai sử dụng năng lượng sạch và tối ưu hóa các chuỗi vận hành khai thác cảng, cụ thể: Lắp đặt pin năng lượng mặt trời áp mái để sử dụng cho các tòa nhà hành chính của cảng; lập phương án thay thế các phương tiện, máy móc thiết bị sang sử dụng nhiên liệu xanh, lắp đặt hệ thống cấp điện bờ cho tàu; triển khai sử dụng các thiết bị, công nghệ tiết kiệm năng lượng và tối ưu hóa hệ thống cung cấp điện (đèn led, thiết bị định giờ tại các trụ đèn, điều chỉnh độ cao đèn, quy định giờ vận hành máy bơm, thống kê theo dõi sử dụng điện); tối ưu hóa các chuỗi vận hành khai thác cảng (xây dựng các quy trình và bảng theo dõi, báo cáo kết quả hiệu suất vận hành khai thác cảng, đưa ra các khuyến cáo sử dụng thiết bị trong cảng).
Qua khảo sát cho thấy, 43/108 doanh nghiệp cảng biển đã đầu tư và sử dụng các thiết bị bốc xếp hàng hóa chạy bằng điện, giúp tăng năng suất, cải thiện hiệu quả công việc và giảm phát thải khí nhà kính ra môi trường.
Ngoài ra, các doanh nghiệp cũng đã quan tâm và đang nghiên cứu lộ trình đầu tư phương tiện điện thay thế cho phương tiện sử dụng nguồn năng lượng hóa thạch. Đặc biệt, Tổng công ty Tân Cảng Sài Gòn đang nghiên cứu lập phương án đầu tư lắp đặt hệ thống điện gió tại một số cơ sở cảng của doanh nghiệp.
Về ứng dụng công nghệ thông tin, nhiều cảng biển Việt Nam đã triển khai ứng dụng vào hoạt động kinh doanh khai thác cảng biển nhằm giảm phát thải khí nhà kính như: Sử dụng thanh toán trực tuyến, chứng từ điện tử... để triển khai giao hàng điện tử, vào sổ tàu xuất online, giảm thiểu giấy sử dụng và khách hàng không cần đến cảng thực hiện tác nghiệp; sử dụng dịch vụ thu phí tự động không dừng; sử dụng app PVOIL cho tài xế mua nhiên liệu thanh toán trực tuyến, sử dụng dịch vụ thu phí tự động không dừng; sử dụng Mobile Apps cho các phương tiện vận chuyển (khách hàng và tài xế lái xe ra vào cảng thực hiện check in online cho các tài xế khai tới cảng lấy và hạ hàng hóa).
Về công nghệ khai thác hàng hóa tại các cảng biển Việt Nam, các cảng đang dần chuyển mình theo hướng tự động hóa và áp dụng các phần mềm quản lý thông minh. Một số cảng đã triển khai tự động hóa trong hoạt động của cảng như: Cổng thông tin cho phép khách hàng giao dịch trực tuyến với cảng (Eport); sử dụng các phần mềm lập kế hoạch điều hành, phần mềm quản lý vận tải, container, phần mềm canh xe tự động (ECPS) và phần mềm điều xe (ETRACTOR)…; tích hợp các hệ thống quản lý cảng hiện đại như hệ thống Quản lý cảng (Terminal Operating Systems - TOS) và hệ thống theo dõi container, giám sát từ xa tình trạng kỹ thuật của các cần cẩu hàng hóa tại cảng, giúp nâng cao hiệu quả hoạt động bốc xếp, giảm thời gian xe đậu chờ và giảm thiểu sai sót; triển khai lắp đặt giám sát hành trình, vận hành cổng container tự động (Autogate); sử dụng các phương tiện kết nối trực tuyến trong tổ chức điều hành quản lý, họp, hội nghị, hội thảo... trong nội bộ của doanh nghiệp và các cơ quan đơn vị có liên quan (Cisco, Webex, thiết bị Aver, Office 365, Zoom); sử dụng phần mềm quản trị nội bộ như Oracle và Smartlog.
Về sử dụng tài nguyên, một số doanh nghiệp cảng biển cũng đã và đang nghiên cứu, tìm kiếm các đối tác để ưu tiên sử dụng các loại vật liệu thân thiện với môi trường, có sẵn ở địa phương, cung cấp công nghệ dây chuyền sản xuất sử dụng nguyên liệu có thể tái chế.
Một số doanh nghiệp cảng được cấp giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh khai thác cảng biển, giấy chứng nhận phù hợp an ninh cảng biển. Một số doanh nghiệp đã có Chứng chỉ Tiêu chuẩn ISO 14001:2015, ISO 45001:2018, tổ chức đánh giá độc lập kết quả kiểm kê khí nhà kính theo Tiêu chuẩn ISO 14064-1 (cảng biển Dung Quất - Công ty CP Cảng quốc tế Gemadept Dung Quất).
► Cảng Tân Cảng - Cái Mép (tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu): Là cảng quốc tế đầu tiên của Việt Nam nhận Giải thưởng “Cảng xanh 2020” của Hội đồng Mạng lưới Dịch vụ cảng biển bền vững APEC. Cảng này áp dụng các biện pháp giảm thiểu ô nhiễm, tiết kiệm năng lượng và sử dụng năng lượng mặt trời. Cảng cũng lắp đặt hệ thống cung cấp điện bờ cho tàu, giúp giảm phát thải khí nhà kính từ tàu khi neo đậu.
► Cảng Quốc tế Long An: Cảng này đã áp dụng hệ thống quản lý môi trường ISO 14001 và sử dụng năng lượng tái tạo như điện mặt trời. Long An cũng triển khai các công nghệ quản lý nước thải và chất thải rắn, đáp ứng yêu cầu bảo vệ môi trường.
► Cảng Đà Nẵng: Cảng Đà Nẵng đang triển khai nhiều giải pháp hướng đến “cảng xanh” thông qua việc nâng cấp cơ sở hạ tầng, sử dụng năng lượng sạch và giảm phát thải khí nhà kính. Đây là một trong những cảng biển trọng điểm đang hướng đến tiêu chuẩn xanh của Việt Nam.
► Các cảng thành viên của Tân Cảng Sài Gòn tại khu vực Hải Phòng đang từng bước áp dụng công nghệ xanh, đặc biệt là trong việc quản lý chất thải và tối ưu hóa năng lượng để giảm thiểu tác động môi trường.
Tồn tại cần khắc phục
Qua điều tra, khảo sát cho thấy, nhiều doanh nghiệp cảng biển còn chưa quan tâm đến hoạt động chuyển đổi xanh và chiến lược sản xuất kinh doanh chưa định hướng theo chuyển đổi xanh; chưa xây dựng kế hoạch và lộ trình chuyển đổi xanh và giảm phát thải khí nhà kính của doanh nghiệp; không đầu tư hệ thống tiếp nhận và xử lý chất thải từ tàu, hệ thống trang thiết bị ứng phó sự cố môi trường…
Hầu hết hợp đồng thuê các đơn vị có chức năng được cơ quan có thẩm quyền cấp phép để thực hiện thu gom, xử lý chất thải, ứng phó sự cố tràn dầu. Phần đa các doanh nghiệp cảng biển đều thiếu nhân lực có chuyên môn về an toàn và môi trường, đặc biệt là chuyên môn về quản lý hàng nguy hiểm, hóa chất độc hại và bảo vệ môi trường. Một số doanh nghiệp cảng cũng chưa có chứng chỉ ISO 14001:2015, ISO 45001:2018.
Hiện tại, không ít cảng biển chưa lắp đặt hệ thống điện bờ, chưa có đầy đủ cơ sở hạ tầng cung ứng nhiên liệu sạch cho tàu biển. Các cảng nhỏ và vừa, thiết bị bốc xếp còn lạc hậu, chủ yếu sử dụng các cẩu di động sử dụng nhiên liệu hóa thạch, xe kéo và công nhân bốc xếp thủ công. Ngoài ra, chi phí đầu tư cao, thiếu nguồn nhân lực có trình độ chuyên môn sâu và công nghệ chưa đồng bộ.
