Đổi mới tư duy quy hoạch đô thị, lấy con người làm trung tâm

Trong chuỗi sự kiện của Hội nghị Đô thị toàn quốc năm 2022, chiều 16/11, tại Hà Nội, Bộ Xây dựng phối hợp với Ban Kinh tế Trung ương tổ chức Hội thảo chuyên đề 1 có chủ đề “Nâng cao chất lượng Quy hoạch đô thị hướng đến phát triển bền vững”, tập trung thảo luận về các giải pháp chủ yếu cho công tác lập quy hoạch, xây dựng, quản lý và phát triển đô thị bền vững theo quan điểm và tinh thần của Nghị quyết số 06-NQ/TW.

Phát triển đô thị còn nhiều yếu tố chưa bền vững  

Phát biểu khai mạc, ông Nguyễn Đức Hiển, Phó Trưởng Ban Kinh tế Trung ương cho biết, Nghị quyết 06-NQ/TW của Bộ Chính trị nêu rõ mục tiêu đẩy nhanh tốc độ và nâng cao chất lượng đô thị hóa, phát triển đô thị bền vững theo mạng lưới, hình thành một số đô thị, chuỗi đô thị động lực thông minh kết nối với khu vực và thế giới.

Bên cạnh đó là hoàn thiện thể chế, chính sách về quy hoạch, xây dựng, quản lý và phát triển đô thị bền vững, đồng bộ, hiện đại; kinh tế khu vực đô thị tăng trưởng nhanh, chất lượng sống tại đô thị nâng cao; đồng thời phát triển kiến trúc đô thị hiện đại, xanh, thông minh, giàu bản sắc, các yếu tố văn hóa đặc trưng được giữ gìn và phát huy.

Phát biểu tại hội thảo, KTS Trần Ngọc Chính, Chủ tịch Hội Quy hoạch và Phát triển đô thị Việt Nam cho rằng, sau 35 năm thực hiện đường lối đổi mới, hệ thống đô thị Việt Nam đã có bước phát triển mạnh mẽ, vượt bậc cả về số lượng và chất lượng. Không gian đô thị được mở rộng; hạ tầng kỹ thuật, hạ tầng kinh tế, xã hội được đầu tư theo hướng ngày càng đồng bộ và hiện đại; chất lượng sống của cư dân đô thị vì thế ngày càng được cải thiện.

Cùng với đó, kinh tế khu vực đô thị liên tục có mức tăng trưởng cao. Khu vực đô thị cũng đã khẳng định được vai trò là động lực phát triển kinh tế, hạt nhân trong chuyển dịch cơ cấu kinh tế nói chung.

Tuy nhiên, ông Trần Ngọc Chính cũng thẳng thắn cho rằng, đô thị hoá và phát triển đô thị của Việt Nam vẫn còn nhiều tồn tại, hạn chế và nảy sinh nhiều thách thức trong quá trình phát triển.

Cụ thể, công tác quy hoạch, quản lý quy hoạch, phát triển đô thị còn nhiều bất cập: Tỉ lệ đô thị còn thấp, phát triển đô thị còn dàn trải, hạ tầng đô thị chưa đáp ứng được yêu cầu phát triển. Ô nhiễm môi trường tại các đô thị lớn có xu hướng gia tăng và diễn biến phức tạp. Sự chênh lệch giàu nghèo trong dân cư đô thị ngày càng gia tăng. Mâu thuẫn giữa phát triển với việc giữ gìn, bảo tồn di sản văn hoá, lịch sử còn gay gắt…

“Quy chuẩn, tiêu chuẩn chậm đổi mới, chưa phát huy được vai trò của quy hoạch đô thị đối với sự phát triển kinh tế. Trong đó, nguồn lực là yếu tố quan trọng trong phát triển đô thị, nhưng quy hoạch chung, quy hoạch phân khu chưa chỉ ra được”, ông Trần Ngọc Chính nhận xét.

Những hạn chế nêu trên có nhiều nguyên nhân, nhưng nguyên nhân chủ quan là chủ yếu: Nhận thức về đô thị hoá và phát triển đô thị bền vững chưa đầy đủ và chưa được quan tâm đúng mức; công tác quy hoạch đô thị chậm được đổi mới, thiếu tầm nhìn, chất lượng quy hoạch chưa cao.

“Do đó, chúng ta cần đổi mới tư duy quy hoạch đô thị, lấy con người làm trung tâm. Kết cấu hạ tầng đô thị phải đi trước một bước và tạo ra nguồn lực cho sự phát triển”, ông Trần Ngọc Chính nói.

Phát triển đô thị theo hướng xanh, thông minh và bền vững 

Tại hội thảo, các chuyên gia, nhà khoa học đã cùng tập trung thảo luận một số vấn đề: Đánh giá cơ chế, chính sách trong quá trình đô thị hoá; công tác quy hoạch, quản lý, kiểm soát xây dựng; việc thực hiện quy hoạch.

Bên cạnh đó, các đại biểu cũng đề xuất những giải pháp cơ bản nhằm nâng cao chất lượng quy hoạch đô thị; giải pháp phát triển kinh tế đô thị, đổi mới cơ chế, chính sách tài chính và đầu tư phát triển đô thị; hoàn thiện hệ thống đô thị quốc gia; phát triển đô thị bền vững trên nền tảng công nghệ số và chuyển đổi số; đề xuất mô hình chính quyền đô thị; làm rõ vai trò của cộng đồng trong công tác quản lý quy hoạch xây dựng đô thị, giám sát đầu tư phát triển đô thị…

Theo KTS Trương Văn Quảng, Hội Quy hoạch và Phát triển đô thị Việt Nam, Nghị quyết 06 NQ/TW xác định rõ vai trò, vị thế của đô thị, đô thị hóa và kinh tế đô thị trong tiến trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước cho giai đoạn mới.

Bên cạnh đó, KTS Trương Văn Quảng cũng đề xuất một số định hướng phát triển hệ thống đô thị bền vững theo mạng lưới, phân bổ hợp lý, phù hợp với từng vùng, miền, đảm bảo đồng bộ, thống nhất, cân đối giữa các vùng, miền; hình thành một số đô thị, chuỗi đô thị động lực thông minh kết nối với khu vực và thế giới; tập trung hoàn thiện hệ thống pháp luật và ban hành các cơ chế, chính sách có tính đột phá vượt, thúc đẩy kinh tế khu vực đô thị tăng trưởng nhanh và hiệu quả.

Trên cơ sở đó tiếp tục đổi mới mô hình phát triển hệ thống đô thị Việt Nam theo mạng lưới, xanh, thông minh và bền vững, thích ứng với biến đổi khí hậu, có nền kiến trúc đô thị giàu bản sắc, góp phần thúc đẩy phát triển hệ thống đô thị bền vững, đáp ứng yêu cầu cuộc sống đô thị ngày càng cao của người dân cả nước.

Phát biểu tại Hội thảo, bà Phạm Thị Nhâm - Phó Viện trưởng phụ trách Viện Quy hoạch đô thị và nông thôn Quốc gia cho rằng, xu thế đô thị hóa bền vững và phát triển đô thị thông minh, tăng trưởng xanh đang ngày càng được quan tâm.

Đồng thời, theo bà Nhâm, việc quy hoạch đô thị phải gắn với phát triển và phân bố hợp lý hệ thống đô thị theo vùng miền; đề cao yếu tố môi trường, phục hồi sinh thái và các hoạt động phát thải carbon thấp. Ngoài ra, việc bảo đảm an ninh, quốc phòng và an toàn xã hội, chú trọng chất lượng môi trường sống đô thị - nông thôn, huy động tổng hợp và sử dụng hiệu quả các nguồn lực là những quan điểm quan trọng chi phối vấn đề quy hoạch đô thị Việt Nam.

Bà Nhâm cũng nhấn mạnh vai trò của Nhà nước trong việc điều tiết chính sách phát triển tập trung nguồn lực, không dàn trải, để tạo ra sự tích tụ kinh tế, dân số để đô thị thực sự thành các cực và hành lang tăng trưởng kinh tế quốc gia và vùng, tiểu vùng.  

TS Nguyễn Đức Hùng, Phó Viện trưởng Viện Quy hoạch xây dựng Hà Nội lại nhấn mạnh việc xây dựng cơ chế, chính sách huy động nguồn lực đầu tư xã hội để thực hiện công tác quy hoạch. Bên cạnh đó cần phân chia nguồn lực hợp lý, mỗi địa phương được hoàn thiện chất lượng đô thị đầu não. Bám sát mục tiêu nâng loại đô thị của quốc gia và thành phố, phân bổ theo giai đoạn.

Cùng với đó là chính sách ưu tiên phát triển đô thị trung tâm đạt tiêu chuẩn đô thị loại đặc biệt theo phân vùng. Chuẩn hóa chất lượng các đô thị có tính chất thủ phủ của các huyện ngoại thành. Phân bố nguồn lực cho các đô thị vệ tinh tiềm năng.

Dự và phát biểu tại hội thảo còn có một số chuyên gia quy hoạch kiến trúc quốc tế. TS Emmanuel Cerise, Đại diện vùng Ile de France tại Hà Nội với chuyên đề Công tác quy hoạch trong giai đoạn chuyển đổi, tập trung vào các dự án treo. Ông John Peters, Trưởng Nhóm quy hoạch chiến lược, chính quyền Vùng Thủ đô London, với những kinh nghiệm thực tiễn quy hoạch Vùng Thủ đô London, Vương quốc Anh.

GS.TS Alfonso Vegara, Chủ tịch Hội đồng Quy hoạch châu Âu chia sẻ những kinh nghiệm về kết nối đô thị. Ông liên hệ với trường hợp đô thị Hà Nội, kết nối với các đô thị vệ tinh bằng hệ thống giao đa dạng… các hạ tầng này góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh và thúc đẩy phát triển kinh tế của Thủ đô Hà Nội và đô thị vệ tinh. Từ đó tạo ra các trung tâm kinh tế năng động để đảm bảo sự phát triển bền vững của khu vực này, với tư cách là siêu hành lang sáng tạo và đổi mới. Ông Alfonso Vegara nhấn mạnh sự tham gia của cộng đồng trong công tác quy hoạch phát triển đô thị có vai trò hết sức quan trọng, tạo ra các trung tâm sáng tạo đổi mới, thu hút nhân tài.

Chất lượng quy hoạch phải đi trước một bước

TS.KTS Ngô Trung Hải, Phó Chủ tịch Hội Quy hoạch Phát triển đô thị Việt Nam, Tổng Thư ký Hiệp hội các đô thị Việt Nam cho biết, mục 2 Nghị quyết 06-NQ/TW có nội dung về đổi mới toàn diện công tác quy hoạch: phương pháp, quy trình, nội dung, sản phẩm. Trong quy hoạch đô thị, vấn đề đổi mới được thể hiện trong Luật Quy hoạch đô thị và nông thôn.

“Trong quy hoạch đô thị và nông thôn, làm thế nào để nắm được đúng tư tưởng chuyển hoá nhanh từ ý tưởng đến chiến lược, bỏ qua các yếu tố không cần thiết, rút gọn quy hoạchh phân khu, lồng quy hoạch phân khu vào quy hoạch chung, rồi chuyển sang quy hoạch chi tiết”, ông Ngô Trung Hải nhấn mạnh.

Trong khi đó, GS.TS.KTS Nguyễn Tố Lăng - nguyên Vụ trưởng, Trưởng Văn phòng thường trực Ban chỉ đạo Quy hoạch và đầu tư xây dựng vùng Thủ đô Hà Nội nhấn mạnh vấn đề đổi mới phương pháp quy hoạch theo Nghị quyết 06-NQ/TW.

Theo đó, có 7 điểm cần lưu ý: Quy hoạch theo hướng đa ngành, tính khả thi về nguồn vốn, về các dự báo; quy hoạch cần căn cứ vào quản lý nguồn tài nguyên; linh hoạt trong việc áp dụng các điều khoản của pháp luật liên quan; tận dụng cơ sở dữ liệu; dự báo chính xác xu hướng phát triển; tăng cường việc tham gia của cộng đồng vào quy hoạch đô thị.    

TS Lưu Đức Minh - Phó Giám đốc Học viện Cán bộ quản lý xây dựng và đô thị nhấn mạnh việc ứng dụng Hệ thống thông tin địa lý GIS (viết tắt của cụm từ tiếng Anh Geographic Information Systems). Điều đáng mừng là thuật ngữ GIS đã được đưa vào Nghị quyết 06-NQ/TW.

Sau gần 30 năm nghiên cứu, các thế hệ nhà nghiên cứu và thực tiễn đã chứng minh rằng GIS không thể thiếu trong công tác lập quy hoạch. Thực tế đến nay các quy hoạch lớn của Việt Nam đều ứng dụng GIS.

TS Lưu Đức Minh cũng cho biết, để ứng dụng được GIS thì phải có cơ sở dữ liệu, làm thế nào để dữ liệu quy hoạch luôn luôn được cập nhật, và phải là dữ liệu sống. Thứ nữa là cần nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, đẩy mạnh chuyển đổi số.

Kết luận hội thảo, bà Trần Thu Hằng, Vụ trưởng Vụ Quy hoạch Kiến trúc, Bộ Xây dựng đánh giá, Hội thảo đã đề xuất một số định hướng, chính sách nhằm hoàn thiện công tác quy hoạch phát triển đô thị, trong đó việc hoàn thiện pháp luật về quy hoạch kiến trúc là rất cần thiết; vấn đề đổi mới và hướng tiếp cận, phương pháp quy hoạch phù hợp với nguồn lực thực hiện cũng được đặt ra; cần thiết phải thiết kế một quy hoạch cho giai đoạn quá độ; gắn kết hệ thống đô thị với cơ chế kết nối đô thị cấp vùng để cùng nhau giải quyết các vấn đề của đô thị như biến đổi khí hậu, quản lý nguồn nước, xây dựng hạ tầng khung của vùng; cần lưu tâm hơn đến các đô thị vừa và nhỏ cũng như các đô thị vệ tinh để đảm bảo cân bằng, bền vững, tránh phụ thuộc vào các đô thị lớn.

Bà Trần Thu Hằng cũng nhấn mạnh, cần lưu tâm hơn đến vấn đề cơ chế, chính sách phân quyền, phân cấp cho các địa phương; thúc đẩy mô hình chính quyền đô thị, tăng tính tự chủ, khả năng cạnh tranh cũng như huy động nguồn lực cho việc phát triển các đô thị. Bên cạnh đó cần xây dựng hệ thống dữ liệu quy hoạch, gắn với hệ thống dữ liệu quốc gia.

Hội thảo là dịp để các Bộ, ngành, địa phương nhất là những người làm công tác quy hoạch kiến trúc quán triệt sâu sắc, toàn diện Nghị quyết 06/NQ-TW của Bộ Chính trị về quy hoạch, xây dựng, quản lý và phát triển bền vững đô thị Việt Nam và Nghị quyết 148 của Chính phủ về chương trình hành động thực hiện Nghị quyết 06/NQ-TW.