Sự cố mất điện đột ngột trên diện rộng tại Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha và vùng miền Nam nước Pháp ngày 28/4/2025 đã khiến cả châu Âu rúng động và nhiều quốc gia phát triển năng lượng tái tạo khác trên thế giới phải nín thở chờ đợi tìm hiểu nguyên nhân… Thông tin cho hay, sự cố mất điện xảy ra vào khoảng cuối giờ sáng, theo giờ địa phương. Sân bay quốc tế Barajas của Madrid và Humberto Delgado của Lisbon đã đóng. Nhiều hành khách cũng bị mắc kẹt trong hệ thống tàu điện ngầm của thủ đô Tây Ban Nha và trong hệ thống tàu điện ngầm của Bồ Đào Nha. Nguy hiểm hơn, nhiều chuyến tàu bị kẹt trong đường hầm giữa các nhà ga…
Sự cố mất điện cũng ảnh hưởng đến nhiều bệnh viện, bao gồm bệnh viện La Paz ở Madrid và nhiều cơ sở y tế ở Bồ Đào Nha, một số bệnh viện buộc phải hủy các ca phẫu thuật. Ngành viễn thông cũng dừng hoạt động, người dân ở hai quốc gia này không thể truy cập vào mạng di động… Sau 13 giờ, sự cố mới được khắc phục!
Trong thời đại công nghệ 4.0 hiện nay, an ninh năng lượng luôn luôn là vấn đề sống còn của tất cả các nền kinh tế, kể cả những quốc gia hùng mạnh nhất!
Ông Antonio Delgado Rigal, Tổng giám đốc điều hành của AleaSoft Energy Forecasting, cho rằng không có khả năng xảy ra một cuộc tấn công mạng hoặc mối đe dọa từ bên ngoài. Có một trùng hợp khá đặc biệt, tại thời điểm đó, tất cả các nhà máy điện hạt nhân và nhà máy khí chu trình kết hợp của Tây Ban Nha đều ngừng hoạt động, trong khi các nguồn năng lượng tái tạo vẫn có thể cung cấp điện…
Điểm trùng hợp đặc biệt ấy đang là một đầu mối quan trọng để tìm ra nguyên nhân của sự cố hy hữu này. Các chuyên gia đặt câu hỏi, phải chăng có thể do mất cân bằng đột ngột phụ tải, hoặc sự cố dao động tần số lớn của lưới điện kéo dài thành một quá trình, tác động hệ thống bảo vệ tự động gây ra sự cố rã lưới trong tình trạng độ linh hoạt của hệ thống chưa thực sự đáp ứng kiểu phản ứng nhanh?
Ta hãy xem minh họa dưới đây Biểu đồ phát - tải điện tuần 18 năm 2025 của Tây Ban Nha khi sự cố xảy ra. (Nguồn Red Electrica).
Từ biểu đồ trên, các chuyên gia nhận thấy, thời điểm ngắt mạch chính là lúc điện mặt trời phát cao, sau đó đột ngột sụt giảm rất nhanh - một trong những nguyên nhân mất ổn định hệ thống, khi các nguồn điện nền không kịp phản ứng.
Chợt nhớ đến một bài viết được đăng trên Tạp chí Năng lượng Việt Nam có cái tít khá ngộ nghĩnh: “Con vịt California đến Việt Nam chưa?”. Bài báo phân tích, khi công suất điện mặt trời được lên lưới ở California (Mỹ), những kỹ sư vận hành lưới điện của Nhà vận hành hệ thống độc lập California (CAISO) quan sát thấy sự sụt giảm của phụ tải “còn lại” (nhu cầu điện còn lại sau khi trừ phần điện cấp bởi năng lượng tái tạo biến thiên - điện gió và mặt trời) vào giữa trưa (khi điện phát ra từ nguồn điện mặt trời đạt đỉnh).
Khi vẽ đồ thị cho một ngày tiêu biểu (tiêu thụ điện thấp), hình dáng đồ thị cho thấy phụ tải còn lại rất thấp vào giữa trưa, sau đó là tăng nhanh vào buổi tối (khi mất nguồn phát từ điện mặt trời). Đồ thị trông giống như lưng một con vịt, nên được gọi là “đường cong con vịt”. Khi công suất điện mặt trời tiếp tục tăng, cái lưng của đường cong con vịt càng thấp, tạo ra thách thức cho các kỹ sư điều độ.
Trở lại sự cố mất điện ở Tây Ban Nha, sự đột ngột suy giảm nguồn cung của năng lượng mặt trời đã xuất hiện tương tự với “đường cong con vịt” đã xảy ra nhiều năm ở California. Chúng đã lợi dụng khi con người mất cảnh giác và bắt đầu nổi loạn chăng?
Những bài học trên đây sẽ rất bổ ích cho Việt Nam trong chiến lược phát triển năng lượng tái tạo. Thiết nghĩ không thừa khi nhắc đến nhận xét của ông Tổng giám đốc điều hành của AleaSoft Energy Forecasting rằng, không nên “đổ lỗi” cho năng lượng tái tạo mà lỗi là do con người chưa tạo ra hệ thống quản lý và sử dụng phù hợp: “Tôi muốn xác định nguyên nhân của lỗi hệ thống, yếu tố khiến lưới điện không thể đối phó với tình trạng bất ổn”.
