Thời gian qua, TP Hà Nội đã có rất nhiều nỗ lực nhằm nâng cao hiệu quả thoát nước và cải thiện chất lượng nước 4 con sông Tô Lịch, Kim Ngưu, Lừ, Sét. Nhưng quá trình thực thi còn thiếu tính chủ động, chưa tích hợp trong xây dựng cơ chế, chính sách để huy động hiệu quả hơn các nguồn lực xã hội. Ngày 22/8, tại Hà Nội, đã diễn ra buổi Tọa đàm với chủ đề “Làm sống lại 4 con sông nội đô: Tô Lịch, Kim Ngưu, Lừ, Sét”. Tọa đàm do Tạp chí Môi trường và Đô thị Việt Nam phối hợp Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật TP Hà Nội tổ chức.
Đề án “Phục hồi chất lượng môi trường và phát triển hệ thống 4 sông nội đô: Tô Lịch, Kim Ngưu, Lừ, Sét”
Báo cáo tại buổi Tọa đàm cho biết, việc phục hồi chất lượng nước, môi trường và cảnh quan 4 con sông nội đô thuộc khu vực trung tâm Hà Nội là Tô Lịch, Kim Ngưu, Lừ, Sét là một trong những nhiệm vụ của Chương trình số 05-CTr/TU của Thành ủy Hà Nội khóa XVII, nhiệm kỳ 2020 - 2025, về xử lý vấn đề môi trường được UBND thành phố phê duyệt từ tháng 12/2021.
Một số dự án đã, đang được thực hiện để góp phần cải thiện ô nhiễm các con sông nói trên, trong đó có Đề án “Phục hồi chất lượng môi trường và phát triển hệ thống 4 sông nội đô: Tô Lịch, Kim Ngưu, Lừ, Sét”, do Sở TN&MT Hà Nội xây dựng năm 2022.
Tọa đàm lần này được tổ chức nhằm làm rõ hơn tính khả thi của các giải pháp được đề cập trong dự thảo Đề án nói trên. Đây cũng là cơ hội để Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật TP Hà Nội lắng nghe, tập hợp ý kiến góp ý của các chuyên gia, các nhà khoa học, các đơn vị liên quan để gửi đơn vị lập Đề án (Chi cục Bảo vệ Môi trường Hà Nội) hoàn thiện trình UBND thành phố xem xét phê duyệt.
Tại buổi Tọa đàm, PGS.TS Trần Thị Việt Nga, Chủ trì tư vấn lập Đề án đã trình bày dự thảo Đề án“Phục hồi chất lượng môi trường và phát triển hệ thống 4 sông nội đô: Tô Lịch, Kim Ngưu, Lừ, Sét”.
Theo dự thảo Đề án, sự hình thành và chức năng của hệ thống 4 con sông nội đô gắn bó chặt chẽ với sự phát triển đô thị của Hà Nội. Cấu trúc của đô thị Hà Nội được định hình và phát triển không gian dựa trên cấu trúc mặt nước tự nhiên; trong đó cấu trúc tự nhiên của các dòng sông trong nội đô đóng vai trò xương sống, cấu thành hình thái cấu trúc cảnh quan đô thị cổ Hà Nội. Đây là những yếu tố địa lý cơ bản định hình các xóm làng và mạng lưới giao thông của đô thị cổ.
Bên cạnh đó, những dải đất tự nhiên ven sông đóng vai trò là không gian xanh quan trọng trong hệ sinh thái của đô thị.
Nhiều giải pháp cải tạo các dòng sông đã được thực hiện trong suốt quá trình hình thành và phát triển, bao gồm xây đê, kè bờ, xây đập và cống ngăn, thậm chí cả lấp bớt một phần sông. Quá trình phát triển kinh tế - xã hội, đô thị hóa, đặc biệt là sức ép dân số cơ học trên địa bàn TP Hà Nội ngày càng tăng dẫn đến các vấn đề và thách thức trong việc quản lý hệ thống sông nội đô.
Thời gian qua, dù thành phố có rất nhiều nỗ lực nâng cao hiệu quả thoát nước và cải thiện chất lượng nước 4 con sông nói trên, nhưng quá trình thực thi, tổ chức điều hành các chương trình, dự án còn thiếu tính chủ động, chưa tích hợp trong xây dựng cơ chế, chính sách để huy động hiệu quả hơn các nguồn lực xã hội.
Để giải quyết các vấn đề trên, PGS.TS Trần Thị Việt Nga cho rằng, cần có cách tiếp cận tổng hợp và đồng bộ trên các lĩnh vực: Điều chỉnh quy hoạch thoát nước phù hợp với quy hoạch và chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của TP Hà Nội giai đoạn 2020-2030, tầm nhìn 2050; Xây dựng hệ thống hạ tầng quản lý nước thải đô thị, đủ năng lực đáp ứng nhu cầu thu gom và xử lý nước thải của thành phố nhằm kiểm soát ô nhiễm và bảo vệ môi trường nước mặt các con song nói trên.
Cùng với đó, đề xuất giải pháp cải tạo, chỉnh trang không gian kiến trúc cảnh quan dọc sông nhằm phục hồi vai trò của hệ thống sông gắn với các giá trị sinh thái, lịch sử, văn hóa và con người, phù hợp và đóng góp cho sự phát triển xanh và bền vững của Thủ đô Hà Nội.
Quan điểm của Đề án giai đoạn 2021 - 2025, định hướng đến năm 2030 đó là: Phục hồi chất lượng môi trường nước và phát triển hệ thống 4 con sông nội đô được lồng ghép vào các chiến lược, quy hoạch và kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội TP Hà Nội; Lấy phòng ngừa ô nhiễm môi trường nước là chủ đạo, kết hợp kiểm soát, khắc phục, cải thiện chất lượng môi trường nước; Kết hợp hài hòa giữa yếu tố môi trường tự nhiên và các giá trị lịch sử, văn hóa.
Đồng thời tái kết nối dòng sông với không gian ven sông và khu vực phát triển hai bên trong việc phục hồi và phát triển hệ thống sông nội đô, tạo nên “thương hiệu” cho thủ đô Hà Nội văn hiến - văn minh - hiện đại; Tranh thủ nguồn vốn đầu tư của mọi thành phần kinh tế, đồng thời mở rộng, đa dạng hoá nhưng có lựa chọn trọng điểm nhằm thu hút đầu tư.
Theo đại diện Sở TN&MT Hà Nội, mục tiêu của Đề án nhằm ngăn ngừa, giảm thiểu ô nhiễm, đảm bảo chất lượng môi trường nước trên hệ thống sông nội đô đáp ứng các quy chuẩn về môi trường; Đóng góp vào việc đáp ứng các tiêu chí đặt ra để được “Thành phố xanh - thông minh - sáng tạo”, tạo sự an toàn về sức khoẻ và môi trường; Khôi phục các giá trị lịch sử, văn hóa, xã hội của dòng sông, gắn với hệ sinh thái nhân văn các khu định cư truyền thống và khu phát triển mới dọc sông.
Để thực hiện các mục tiêu trên, Đề án đã đưa ra những giải pháp thực hiện từ cơ chế, chính sách đến khoa học, công nghệ, hợp tác quốc tế, xây dựng, phát triển nguồn nhân lực, giải pháp tài chính và nhiều giải pháp hỗ trợ trong tuyên truyền, giáo dục, nâng cao ý thức và trách nhiệm bảo vệ môi trường.
Xử lý tình trạng ô nhiễm và bổ cập nguồn nước các dòng sông
Tại buổi Tọa đàm, TS.KTS Đào Ngọc Nghiêm, Phó Chủ tịch Hội Quy hoạch Phát triển Đô thị Việt Nam cho biết, từ 1970 đến nay Hà Nội nhiều lần thực hiện quy hoạch, hầu hết các lần quy hoạch đều có nội dung liên quan đến sông hồ, mặt nước, từ đó để thấy vấn đề sông nước của Hà Nội đã được bàn từ lâu; khó khăn, vướng mắc cũng nhiều.
Mỗi dòng sông của Hà Nội lại có một điều kiện khác nhau, do đó TS.KTS Đào Ngọc Nghiêm cho rằng, cần lựa chọn con sông phù hợp để làm khâu đột phá trong công tác cải tạo; đồng thời phải xem xét toàn diện các yếu tố về văn hoá, kiến trúc, cảnh quan…
Trong đó đặc biệt quan tâm vấn đề hiện nay vẫn còn nhiều tồn đọng, đó là xử lý vấn đề ô nhiễm môi trường và lượng nước thế nào để ổn định dòng chảy; đồng thời lựa chọn thời điểm triển khai Dự án cho phù hợp. Đối với các nội dung ưu tiên, tập trung vấn đề giảm thiểu ô nhiễm của các dòng sông.
Theo GS.TS Dương Thanh Lượng, Đại học Thuỷ Lợi, giải pháp bổ cập nước có vai trò rất quan trọng, muốn làm sống lại các dòng sông thì phải đưa nước vào, tuy nhiên tất cả các con sông trong nội thành Hà Nội hiện đều không đủ điều kiện để thực hiện điều này. Việc bổ sung nước hiện nay rất khó khăn do điều kiện thuỷ văn, địa hình không thuận lợi.
Đồng tình với ý kiến của GS.TS Dương Thanh Lượng, TS Nguyễn Phương Quý, Phó Tổng giám đốc Công ty CP Đầu tư Xây dựng và Thương mại Phú Điền cho rằng, hai vấn đề cơ bản trong việc cải tạo các dòng sông của Hà Nội hiện nay là xử lý ô nhiễm và bổ cập nguồn nước. Việc bổ cập cần chú ý đến nguồn nước, quy chuẩn và tài chính…; đồng thời phải có lộ trình thực hiện việc bổ cập một cách phù hợp, có như vậy mới mang lại kết quả.
Cũng tại buổi Tọa đàm, các nhà quản lý, nhà khoa học đã đưa ra nhiều góp ý cho dự thảo Đề án, đồng thời nhận được nhiều câu hỏi trao đổi của các cơ quan báo chí truyền thông về các vấn đề cải thiện chất lượng nước và cảnh quan của các con sông nội đô một cách hiệu quả.
