Trong xã hội hiện đại, việc xây dựng công trình không thể là hành động tùy tiện mà phải được kiểm soát, cấp phép, đảm bảo quy hoạch, an toàn và thẩm mỹ đô thị. 
Nhiều người ngày nay cho rằng việc xin “Giấy phép xây dựng” là sản phẩm của chế độ sau 1975, thậm chí quy chụp đó là biểu hiện của “quan liêu, bao cấp”.
Tuy nhiên, trên thực tế, việc cấp phép xây dựng đã tồn tại và được quy định rõ ràng từ thời Việt Nam Cộng hòa (VNCH).
I. Bối cảnh đô thị và nhu cầu quản lý xây dựng thời VNCH
Trong giai đoạn 1955 - 1975, đặc biệt tại Sài Gòn, tốc độ đô thị hóa diễn ra nhanh chóng. Nhà cửa, biệt thự, khu dân cư, công sở mọc lên ngày càng nhiều. Nếu không có công cụ quản lý, kiểm soát quy hoạch và chất lượng xây dựng, thành phố sẽ nhanh chóng trở nên hỗn loạn.
Vì vậy, chính quyền VNCH đã thiết lập một hệ thống quản lý quy hoạch và xây dựng, trong đó có cơ chế cấp phép xây cất - tương tự như Giấy phép xây dựng (GPXD) ngày nay.
II. Căn cứ pháp lý: Sắc luật, Dụ và Thông tư quy định cấp phép xây cất
1. **Dụ số 61 ngày 20/07/1956** của Tổng thống VNCH (Ngô Đình Diệm) quy định về quy hoạch và kiểm soát xây dựng tại các thành phố, thị xã và đô thị. Điều khoản trong Dụ 61 nêu rõ: “Bất kỳ ai muốn xây cất, trùng tu, sửa chữa nhà cửa trong phạm vi đô thị đều phải xin phép và được sự chấp thuận của cơ quan thẩm quyền.” Dụ này là văn bản nền tảng, khởi nguồn cho chế độ cấp phép xây dựng tại các đô thị.
2. **Sắc luật số 22-SL/KT ngày 29/7/1959**, do Bộ Công Chánh ban hành, quy định chi tiết về việc xin phép xây cất, sửa chữa nhà cửa, công trình trong nội ô và vùng quy hoạch. Sắc luật này yêu cầu người dân nộp đơn kèm theo bản vẽ thiết kế, mặt bằng khu đất, dự toán công trình… để cơ quan chuyên môn thẩm định và cấp phép.
3. **Thông tư số 266/KT ngày 11/10/1960** của Nha Kỹ thuật và Thiết kế đô thị (thuộc Bộ Công chánh), hướng dẫn cụ thể về thủ tục xin phép xây cất, lập hồ sơ kỹ thuật, thời hạn xử lý hồ sơ và chế tài nếu xây dựng không phép.
III. Giấy phép xây cất: Không chỉ là thủ tục, mà là công cụ kiểm soát phát triển đô thị
Khác với nhiều suy nghĩ giản đơn, việc cấp Giấy phép xây cất thời VNCH không đơn thuần là một giấy tờ hành chính. Nó có giá trị pháp lý cao, giúp Nhà nước kiểm soát quy hoạch kiến trúc, bảo đảm mỹ quan và an toàn công trình. Nội dung Giấy phép xây cất thường ghi rõ:
- Tên chủ đầu tư (chủ nhà).
- Địa chỉ xây dựng.
- Loại công trình (nhà ở, cửa hàng, biệt thự…).
- Số tầng, vật liệu xây dựng chủ yếu.
- Thời hạn thi công và các yêu cầu kỹ thuật.
Giấy phép xây cất thời đó do **Tòa Đô chánh Sài Gòn**, hoặc **Sở Kiến thiết**, hoặc chính quyền quận/hạt cấp, tuỳ theo vị trí và quy mô công trình.
IV. Chế tài xử lý xây dựng không phép thời VNCH
Luật pháp thời VNCH có quy định xử phạt rất rõ đối với hành vi xây cất trái phép. Một số sắc luật nêu:
- Phạt tiền hành chính (theo mức độ vi phạm).
- Buộc tháo dỡ phần xây dựng không phép.
- Trường hợp vi phạm nghiêm trọng, có thể bị truy tố trước Tòa án.
Các quy định này thể hiện một cơ chế quản lý xây dựng nghiêm minh, không kém gì hệ thống pháp luật xây dựng sau 1975.
V. Bằng chứng thực tiễn: Hồ sơ, công báo và văn bản hành chính
Tại **Trung tâm Lưu trữ Quốc gia II (TP.HCM)** hiện nay, còn lưu giữ nhiều hồ sơ cấp phép xây cất, bản đồ quy hoạch, bản vẽ thiết kế từ thời VNCH.
Nhiều hồ sơ được sử dụng để giải quyết các tranh chấp pháp lý liên quan đến nhà đất tại Sài Gòn - Gia Định cũ.
Ngoài ra, các ấn bản **Công báo VNCH**, **Tập san Bộ Công chánh** và một số tài liệu của Tòa Đô chánh còn lưu lại các mẫu đơn xin phép xây dựng, bảng cấp phép và các nghị định hướng dẫn thi hành.
VI. Phản bác quan điểm sai lầm: GPXD không phải “sáng tạo” của chế độ sau 1975
Nhiều người hiện nay, vì thiếu thông tin hoặc bị định hướng sai lệch cho rằng: “chỉ có sau 1975 mới bắt người dân xin phép khi làm nhà”.
Điều này hoàn toàn không đúng với sự thật lịch sử. Chính quyền VNCH đã có một hệ thống pháp luật chặt chẽ về xây dựng, thậm chí có nhiều nét tiên phong về quy hoạch kiến trúc, đặc biệt tại Sài Gòn, Đà Lạt, Nha Trang, Huế…
Như vậy, có thể thấy chế độ pháp lý cấp phép xây dựng của Nhà nước hiện nay, về mặt bản chất, là sự tiếp nối và phát triển từ các nền tảng trước đó - trong đó có thời kỳ VNCH.
VII. Kết luận
Cấp phép xây dựng là một phần không thể thiếu trong quản lý phát triển đô thị - không phân biệt thể chế chính trị nào. Việc cấp Giấy phép xây cất của VNCH là kế thừa của các nước tiên tiến trên thế giới (Mỹ, Pháp, Anh…) là những nước đã có đầy đủ quy định pháp luật, một nền hành chính hiện đại, pháp quyền và có trách nhiệm với cộng đồng.
Việc hiểu đúng sự thật lịch sử không chỉ giúp loại bỏ định kiến mà còn khẳng định rằng: Nhà nước nào cũng cần có luật lệ để bảo đảm trật tự xây dựng, miễn là luật đó minh bạch, công bằng và phục vụ lợi ích của người dân.
Đó mới là điều người dân cần quan tâm, chứ không phải ai là người đặt ra giấy phép trước!
Tài liệu tham khảo:
1. Dụ 61 (20/7/1956) - Phủ Tổng thống VNCH.
2. Sắc luật số 22-SL/KT (29/7/1959) - Bộ Công Chánh.
3. Thông tư số 266/KT (11/10/1960) - Nha Thiết kế đô thị.
4. Công báo VNCH - lưu tại Trung tâm Lưu trữ Quốc gia II.
5. Hồ sơ quy hoạch và cấp phép xây dựng - Tòa Đô chánh Sài Gòn.
