Trong bối cảnh Việt Nam đang đối mặt với nhiều thách thức về ô nhiễm, biến đổi khí hậu và suy giảm chất lượng sống đô thị, hạ tầng xanh trở thành yếu tố quan trọng giúp tăng cường khả năng chống chịu, đáp ứng nhu cầu phát triển bền vững. 
Ngày 06/6, tại Hà Nội, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam (Liên hiệp hội Việt Nam) phối hợp với Tổng hội Xây dựng Việt Nam tổ chức Hội thảo “Phát triển hạ tầng xanh hướng tới xây dựng đô thị bền vững”.
Chương trình Hội thảo cho thấy việc tích hợp hạ tầng xanh ngay từ khâu quy hoạch và thiết kế không chỉ là xu hướng tất yếu trong phát triển đô thị hiện đại, mà còn là giải pháp cốt lõi để nâng cao chất lượng sống và khả năng thích ứng với biến đổi khí hậu trong tương lai.
Vai trò và nhu cầu cấp thiết của hạ tầng xanh
Trong bối cảnh Việt Nam đang đối mặt với nhiều thách thức nghiêm trọng như ô nhiễm không khí, suy giảm diện tích cây xanh, úng ngập đô thị và biến đổi khí hậu, nhu cầu chuyển hướng sang phát triển hạ tầng xanh ngày càng trở nên cấp thiết. Đô thị hóa nhanh chóng kéo theo áp lực lớn về môi trường và chất lượng sống, đặt ra yêu cầu tích hợp các giải pháp hạ tầng sinh thái nhằm hướng tới mục tiêu phát triển đô thị bền vững.
PGS.TS Lưu Đức Hải - Viện trưởng Viện Nghiên cứu đô thị và Phát triển hạ tầng, Tổng hội Xây dựng Việt Nam nhận định, đối với Việt Nam, hạ tầng xanh cần được nhìn như một hệ thống chiến lược, gắn với mục tiêu chống chịu khí hậu, giảm ô nhiễm và nâng cao chất lượng sống. "Không thể xây dựng đô thị bền vững mà thiếu đi những yếu tố sinh thái đô thị, trong đó hệ thống hạ tầng xanh là trụ cột", PGS.TS. Lưu Đức Hải nhấn mạnh.
Hiện nay, tỷ lệ đất cây xanh bình quân đầu người ở các đô thị Việt Nam mới đạt khoảng 2 - 3 m²/người, thấp hơn nhiều so với tiêu chuẩn từ 9 - 10 m²/người của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO).
Tại Hội thảo, TS Trần Đức Minh Hải - Đại học Xây dựng Việt Nam chỉ ra rằng, các đô thị Việt Nam hiện vẫn thiếu diện tích cây xanh, chưa có sự đầu tư bài bản ngay từ giai đoạn quy hoạch và không thể bổ sung khi đô thị đã hình thành. Việc lồng ghép yếu tố xanh thường chỉ được xem xét ở giai đoạn sau, dẫn đến chi phí cao và hiệu quả không đồng bộ.
TS Hán Minh Cường phân tích: “Chúng ta đang thiếu các quy chuẩn, tiêu chuẩn cụ thể cho hạ tầng xanh, dẫn đến sự lúng túng trong triển khai”. TS Cường cũng nhấn mạnh cần phát triển bộ công cụ đánh giá hiệu quả để làm căn cứ cho các quyết định đầu tư và giám sát chính sách.
Báo cáo của Bộ Xây dựng năm 2024 cho thấy chỉ khoảng 15% các đồ án quy hoạch đô thị cấp tỉnh có tích hợp rõ ràng yếu tố hạ tầng xanh.
Từ góc nhìn của TS Hán Minh Cường, có thể thấy nhu cầu về việc lồng ghép hạ tầng xanh vào quy hoạch là rất cấp thiết, nhưng hiện nay vẫn còn nhiều khó khăn do chưa có quy chuẩn, tiêu chuẩn cụ thể. Ông đề xuất cần phát triển các bộ công cụ đánh giá hiệu quả hạ tầng xanh để làm căn cứ ra quyết định và đầu tư hiệu quả hơn.
Chính sách và giải pháp công nghệ
Để khắc phục các rào cản trên, các chuyên gia tại Hội thảo đã đề xuất một số hướng đi cụ thể: Trong đó, cần xây dựng hệ thống quy chuẩn, tiêu chuẩn về hạ tầng xanh phù hợp với điều kiện Việt Nam; lồng ghép hạ tầng xanh ngay từ bước lập quy hoạch và dự án đầu tư đô thị mới; thiết lập bộ chỉ số đo lường hiệu quả đầu tư hạ tầng xanh; thúc đẩy các cơ chế khuyến khích, đặc biệt là ưu đãi tài chính, tín dụng xanh.
TS Hán Minh Cường cho rằng, giao thoa giữa đô thị xanh và đô thị thông minh là xu thế tất yếu trong tiến trình phát triển hiện đại. Việc ứng dụng các công nghệ số như Internet vạn vật (IoT), trí tuệ nhân tạo (AI), big data và mạng 5G sẽ mở ra cơ hội số hóa và tự động hóa các quy trình vận hành đô thị, giúp nâng cao hiệu quả quản lý và thúc đẩy tính bền vững. Đây cũng là tiền đề để hình thành các Trung tâm điều hành thông minh (IOC), phục vụ cho việc quản lý hạ tầng xanh theo thời gian thực và có căn cứ khoa học.
Trong khi đó, TS Thân Đình Vinh nhấn mạnh: “Hợp tác công tư là công cụ quan trọng để huy động nguồn lực. Nhà nước cần tạo điều kiện thuận lợi về cơ chế tài chính để các nhà đầu tư tư nhân tham gia các dự án hạ tầng xanh với tâm thế chủ động”.
Ông cũng đề xuất thí điểm các mô hình đô thị áp dụng giải pháp hạ tầng xanh tại những khu vực thường xuyên chịu tác động của thiên tai, nơi chi phí cho phục hồi sau thiên tai hiện chiếm đến 1,5% GDP hằng năm.
Trên cơ sở phân tích và đề xuất từ các chuyên gia, có thể thấy rằng hạ tầng xanh không chỉ là một giải pháp mà còn là một định hướng bắt buộc trong tiến trình đô thị hóa hiện đại. Việc thúc đẩy ứng dụng hạ tầng xanh, từ cơ chế chính sách đến công cụ thực thi, sẽ góp phần hình thành các đô thị sinh thái, chống chịu tốt với biến đổi khí hậu và nâng cao phúc lợi người dân.
Việt Nam đang đặt mục tiêu đến năm 2030 có ít nhất 50% các đô thị loại I và loại II áp dụng các giải pháp hạ tầng xanh đồng bộ, với tỷ lệ đất cây xanh công cộng tối thiểu 6 - 8 m²/người.
Hạ tầng xanh không còn là khái niệm mang tính xu hướng, mà đang trở thành một yêu cầu tất yếu trong tiến trình đô thị hóa tại Việt Nam. Những chia sẻ tại Hội thảo không chỉ làm rõ vai trò chiến lược của hạ tầng xanh trong quy hoạch và phát triển đô thị, mà còn gợi mở các giải pháp thiết thực về chính sách, công nghệ và huy động nguồn lực xã hội.
"Để hiện thực hóa mục tiêu phát triển đô thị bền vững, cần sự phối hợp chặt chẽ giữa cơ quan quản lý nhà nước, giới chuyên gia, cộng đồng doanh nghiệp và toàn xã hội. Đầu tư cho hạ tầng xanh hôm nay chính là đặt nền móng cho chất lượng sống bền vững của đô thị ngày mai", các chuyên gia nhấn mạnh.
