Hệ thống giao thông thông minh (ITS) sử dụng các công nghệ trong quản lý, giám sát, điều hành, điều khiển phương tiện nhằm khai thác tối đa hiệu quả hạ tầng giao thông, đảm bảo giao thông an toàn, chính xác… Bài viết đề cập đến một số mô hình phát triển ITS ở các đô thị lớn trên thế giới. 
Singapore áp dụng thu phí giao thông nhằm giảm ùn tắc giao thông
Quốc đảo Singapore với hơn 6 triệu người, diện tích 728 km2, mật độ khoảng 8.200 người/km2. Số lượng phương tiện giao thông của nước này xếp vào danh sách hàng đầu thế giới (khoảng 281 phương tiện/km). Với đặc điểm, Singapore không có quỹ đất để mở rộng, phát triển giao thông như những quốc gia khác.
Đứng trước bài toán nan giải đó, từ đầu những năm 1980, Singapore đã đề ra một loạt chính sách xây dựng ITS, khoa học, bài bản bao gồm việc xây dựng, phân luồng đường, quản lý tắc nghẽn, quản lý sự cố... Singapore trở thành quốc gia thông minh đầu tiên vào năm 2014.
Từ cuối thế kỷ trước, Singapore đã sử dụng hệ thống thu phí điện tử ERP để hạn chế ùn tắc giao thông. Chính phủ đã áp dụng hệ thống thu phí giao thông với các mức phí khác nhau phụ thuộc vào thời gian và quãng đường tham gia lưu thông của chủ xe. Vào năm 2014, Singapore đã khởi động “Smart Mobility 2030”.
Với mục tiêu hướng tới một cộng đồng tương tác và kết nối hơn, Cơ quan Giao thông vận tải đường bộ Singapore (LTA) và Hiệp hội ITS Singapore (ITSS) đã hợp tác để khai thác những tiến bộ công nghệ.
Có ba chiến lược chính mà kế hoạch này tập trung vào bao gồm: Đi lại tốt hơn cho hành khách, phát triển các tiêu chuẩn để chia sẻ dữ liệu chính xác và tạo điều kiện hợp tác với khu vực công và tư nhân để nâng cao nhận thức. Tất cả các dữ liệu về giao thông đều được trung tâm điều hành giao thông quản lí.
Singapore xác định mục tiêu đến năm 2030 là tăng cường mạnh hệ thống GTCC lên 75%, xây dựng hệ thống giao thông cho người sử dụng Door to Door, giảm thời gian di chuyển và 80% hộ gia đình chỉ mất 10 phút đi bộ đến trạm xe công cộng. Hệ thống ITS với dữ liệu lớn, với khả năng thông báo theo thời gian thực các cảnh báo giao thông tới cộng đồng, làm cho thành phố trở thành phố có ít ùn tắc giao thông nhất thế giới, thuận tiện cho người dân.
Seoul thực hiện di chuyển thông minh
Seoul với diện tích chỉ 605 km2 và dân số hiện nay là 12 triệu người, khi nền kinh tế phát triển, cũng là lúc giao thông của Seoul bùng nổ, thành phố này có hơn 3 triệu phương tiện giao thông nên thường xuyên bị tắc nghẽn giao thông. Bởi vậy, Seoul đã xây dựng hệ thống đường ngầm thông minh để giải quyết hiện tượng này. Riêng hệ thống tàu điện ngầm có 16 tuyến với 350 nhà ga phục vụ Seoul, Incheon, Gyeonggi, Tây Gangwon và Bắc Chungnam đã đáp ứng được hơn 8 triệu lượt người đi lại mỗi ngày.
Seoul thực hiện di chuyển thông minh từ năm 2003, tăng lượng người sử dụng giao thông công cộng (GTCC) từ 30% lên 70% bằng cách sử dụng hệ thống giao thông thông minh trong quản lý và điều hành.
Chính quyền Seoul cũng cung cấp nhiều dịch vụ cho người dùng phương tiện GTCC có những thông tin giao thông trên điện thoại di động, cho phép người dùng ước tính thời gian tàu, xe đến, thời gian di chuyển dự kiến, vị trí các ga tàu điện hoặc trạm xe buýt gần nhất.
Các ga tàu điện ngầm và trạm xe buýt chính ở Seoul đều được trang bị màn hình LED hiển thị thời gian đến dự kiến của tàu điện ngầm và xe buýt. Hệ thống giao thông thông minh được ứng dụng trong mọi loại hình giao thông.
Bên cạnh đó, hệ thống vận hành và thông tin giao thông Seoul TOPIS cung cấp đầy đủ dữ liệu từ các nguồn khác nhau: Dịch vụ quản lí xe buýt, hệ thống thẻ GTCC, hệ thống thu vé tự động, hệ thống phát thanh và truyền hình giao thông…
Cho tới nay, tại Seoul có tới 17 triệu phương tiện giao thông đăng kí vào hệ thống định vị vệ tinh GPS nên những người vận hành luôn nhận được thông tin về lưu lượng giao thông theo từng giờ trên các tuyến đường.
Dựa vào các thông tin này hệ thống đèn tín hiệu cũng có thể tự thay đổi theo mật độ của các phương tiện giao thông. Hệ thống camera được bố trí dày đặc có thể giám sát mọi tình huống giao thông. Camera hoạt động với internet tốc độ cao sẵn sàng ghi lại mọi tình huống vi phạm giao thông để xử lí phạt nguội.
Thành phố Seoul đã đưa ra chiến lược phát triển hệ thống giao thông đến năm 2030, trong đó nhấn mạnh đặc điểm xu hướng chính sách giao thông có tính chuyển đổi quan trọng từ “giá trị xã hội” đến “tiện lợi cá nhân”.
Hệ thống giao thông trong quá khứ chủ yếu dựa trên phương tiện xe cá nhân sẽ dần chuyển sang GTCC là chủ yếu, lấy phục vụ con người làm trọng tâm và quản lý nhu cầu tích cực.
Moskva hình mẫu trong phát triển hiệu quả hệ thống giao thông đô thị
Là thành phố lớn với 12,80 triệu dân và diện tích 2.511 km2, Moskva bắt đầu phấn đấu trở thành thành phố thông minh từ năm 2011 với khẩu hiệu “Thành phố như là một dịch vụ”. Hiện nay, thành phố sử dụng hơn 220 dịch vụ công điện tử trên công nghệ chuỗi khối phục vụ giao tiếp giữa chính quyền và người dân. Gần 100% thành phố phủ 4G và internet tốc độ cao và là thành phố có mức độ bao phủ Wifi thứ 2 trên thế giới.
Hệ thống ITS của Moskva có hơn 2.000 đèn tín hiệu, 3500 cảm biến phát hiện chuyển động, 2.000 camera quan sát. Chính quyền ở đây thực hiện các biện pháp giảm sử dụng xe cá nhân, khuyến khích sử dụng GTCC và đi bộ, xe đạp: Thu phí đỗ xe, giảm số lượng đỗ xe miễn phí, miễn phí đỗ xe cho xe chia sẻ, tăng cường dịch vụ cho thuê xe khác…
Hệ thống GTCC Moskva với mạng lưới đa dạng, hoạt động hiệu quả với sự kết nối thông minh. Chẳng hạn tàu điện ngầm có dung lượng hành khách lớn nhất chiếm vai trò chủ đạo trong các chuyến di chuyển của người dân. Cho đến nay, 60% dân số Moskva tiệm cận thuận lợi (dưới 500 m) đến hệ thống GTCC. Tất cả các phương tiện GTCC với hơn 32.000 phương tiện được giám sát, theo dõi bằng hệ thống đinh vị vệ tinh Glonass.
Trên website có thể theo dõi các thông tin khác nhau, đặc biệt về lái xe, thực hiện nhiệm vụ, tiêu hao nhiên liệu, vị trí, tuyến, vận tốc. Các thiết bị ngoại vi của hệ thống ITS được tăng cường lắp đặt, trên tất cả các tuyến phố đều có camera giám sát cho phép xác định tình trạng giao thông trên đường. Đến nay 100% hạ tầng cơ bản giao thông đường bộ Moskva được giám sát điện tử: Các cảm biến gắn bên trong và các camera, 51,41% nút giao thông có đèn tín hiệu được điều khiển thích nghi (tùy theo lưu lượng dòng xe thực).
Tại Moskva tỷ lệ thời gian di chuyển vào giờ cao điểm và thời gian di chuyển khi giao thông luôn thông thoáng, mỗi bến xe buýt đều có bảng điện tử thể hiện thông tin về giờ xe đến theo thời gian thực. Chiều dài mạng lưới GTCC thành phố là 12.801 km. Di chuyển được coi là dịch vụ của giao thông đa phương thức, thống nhất tất cả các dịch vụ giao thông trong phần mềm ứng dụng giao thông Moskva cho người dùng lập chuyến đi đa phương thức, thuê taxi, biết giờ xe bus hay tàu điện đến theo thời gian thực, thanh toán chuyến đi… ứng dụng này có 6 thứ tiếng.
Hiện nay, Thành phố đang xây dựng bản sao số (Digital Twin) cho phép phân tích tình hình thực tế trên đường, đáp ứng các thay đổi có thể… Trung tâm điều khiển giao thông có ba chức năng chính:
Điều khiển đèn tín hiệu: Kết nối 2.500 đèn, làm việc ở các chế độ cục bộ, thích nghi và phối hợp. Hệ thống điều khiển tín hiệu đèn hoàn toàn làm việc tự động, nhưng liên tục yêu cầu kiểm tra chương trình điều khiển, tạo dựng kịch bản thích nghi và trong trường hợp phức tạp, cần can thiệp của người điều phối.
Giám sát giao thông: 3.000 cảm biến radar, kiểm soát 6.000 hướng chuyển động. Ưu điểm của hệ thống radar này là đảm bảo hoạt động trong mọi điều kiện thời tiết và như vậy đảm bảo trung tâm luôn nhận được dữ liệu về giao thông trên mạng lưới đường ở bất cứ điều kiện thời tiết nào.
Giám sát và điều hướng xe: Theo dõi trực tuyến và lưu trữ dữ liệu giám sát hành trình hơn 200.000 phương tiện GTVT. Moskva xây dựng các giải pháp tăng cường an toàn giao thông, việc ứng dụng các bản ghi video và ảnh theo dõi vi phạm tại các điểm xảy ra tai nạn làm giảm TNGT 30%.
