Hiện đại hóa kết hợp bảo tồn các di sản trong phát triển đô thị thông minh của Italia
Thành phố thông minh 4.0
Tại Italia, khái niệm đô thị thông minh được hiểu là thành phố (TP) áp dụng các chiến lược để thiết lập quan hệ giữa cơ sở hạ tầng vật chất và những người sinh sống; quản lý tài nguyên một cách thông minh, thúc đẩy phát triển bền vững và hướng tới mục tiêu tự cung tự cấp năng lượng, nhằm cải thiện chất lượng cuộc sống của người dân. ĐTTM còn được gọi là TP thông minh 4.0.
ĐTTM tích hợp kỹ thuật số vào các hệ thống đô thị hiện có, giúp “làm được nhiều hơn với ít nguồn lực hơn”. Các ứng dụng được kết nối giúp người dùng có thể truy cập thông tin một cách minh bạch và theo thời gian thực, cho phép họ đưa ra quyết định tốt hơn. Nhờ những công cụ này, việc cấp cứu tính mạng con người sẽ nhanh hơn, giảm bớt được những tác động xấu của dịch bệnh và ngăn chặn được tội phạm. Những điều này sẽ tiết kiệm thời gian, giảm lãng phí, tăng cường kết nối xã hội, làm cho các TP trở thành nơi kinh doanh hiệu quả hơn.
ĐTTM luôn quan tâm đến chất lượng cuộc sống và nhu cầu của người dân, luôn theo kịp các tiến bộ công nghệ và cuộc cách mạng kỹ thuật số. Ví dụ, tại TP Verona đã lắp đặt 160 đèn giao thông có khả năng kích hoạt đèn xanh khi xe cứu thương còn cách 100 m, giúp rút ngắn thời gian cấp cứu và tăng khả năng cứu sống con người.
ĐTTM sẽ giám sát và quản lý phương tiện giao thông, chiếu sáng công cộng và bãi đậu xe; giám sát môi trường xung quanh như sông, rừng để cải thiện khả năng sinh sống, tính bền vững và khả năng cạnh tranh.
ĐTTM là TP bền vững, hiệu quả và sáng tạo, nơi các chiến lược quy hoạch lãnh thổ hướng đến việc tối ưu hóa và đổi mới các dịch vụ công, không gian đô thị an toàn hơn và có thể đáp ứng nhu cầu khi dân số già hóa, các hình thức đi lại mới thay thế cho các hình thức truyền thống, người dân tích cực đóng góp vào chính sách công, chính quyền TP tương tác và phản ứng nhanh hơn.
ĐTTM là cách tốt nhất để thu hẹp khoảng cách phát triển giữa các khu vực trong một quốc gia. ĐTTM mang lại những lợi ích hữu hình không thể thiếu để đảm bảo sự thịnh vượng và bền vững.
Áp dụng các công nghệ tiên tiến vào khai thác di sản
Bộ Giáo dục và nghiên cứu Italia đã đầu tư 920,5 triệu Euro cho các nghiên cứu về ĐTTM; Bộ Cơ sở hạ tầng và giao thông đã chi 2 tỷ Euro để xây dựng Kế hoạch quốc gia về đổi mới các đô thị; Hiệp hội các đô thị quốc gia Italia đang tích cực và chủ động đưa ra những trải nghiệm cho tất cả mọi người và hỗ trợ các thị trấn và TP trong nhiều lĩnh vực để phát triển ĐTTM.
Việc xác định thế nào là một ĐTTM là một nhiệm vụ khó khăn, vì không có tiêu chí duy nhất nào cho việc đánh giá. Vì thế, có nhiều tiêu chí đánh giá và phân loại khác nhau để xác định trình độ của một ĐTTM. Italia, xếp hạng ĐTTM dựa trên thông số trung bình của 108 TP, với 08 nhân tố cơ bản: dịch vụ trực tuyến, kênh xã hội, nền tảng hỗ trợ, dữ liệu mở, tính cởi mở, Wi-Fi công cộng, ứng dụng đô thị, IoT và công nghệ mạng.
Trong những năm gần đây, ngân sách của Italia cho đầu tư phát triển các ĐTTM liên tục tăng lên. Việc đầu tư sẽ tập trung vào chiếu sáng công cộng thông minh (24%), giao thông thông minh (21%), hệ thống đọc và quản lý từ xa về điện, nước và khí đốt (đồng hồ đo thông minh), cùng với các tòa nhà thông minh (12%).
Năm 2022, 20% các TP của Italia đã triển khai ít nhất một dự án ĐTTM mới. Ngoài ra, 89% địa phương của Italia tuyên bố khởi xướng các sáng kiến chuyển đổi thông minh trong những năm gần đây, trong đó ưu tiên vào giao thông thông minh, xây dựng thông minh và phân tích dữ liệu du lịch. Đến nay, Kế hoạch phục hồi Quốc gia đã phân bổ hơn 20 tỷ USD cho phát triển ĐTTM.
Năm 2022, giá trị thị trường của ĐTTM ở Italia tăng trưởng 23%, đạt 945 triệu USD. Theo dự kiến, giá trị này sẽ tăng lên, khi các quỹ từ Kế hoạch phục hồi Quốc gia được giải ngân; khi các TP tăng đầu tư vào các giải pháp thông minh và khi các công ty đưa ra các giải pháp và cơ hội thị trường mới.
Với đặc thù là đất nước của những di sản nổi tiếng, trong đó có nhiều di sản cấp quốc tế, nên cùng với bảo tồn, Italia cũng chú trọng việc áp dụng các công nghệ tiên tiến vào khai thác các di sản này. Bên cạnh đó, các di sản, thắng cảnh của Italia thường phân bố ở các khu vực xa nhau, nên du lịch và giao thông là một trong những trọng tâm chính của nhiều dự án ĐTTM. Các vấn đề về an ninh, bãi đậu xe và quản lý đô thị cũng được chú trọng.
Hằng năm, Italia thu thập những thông tin về ĐTTM thông qua việc tổ chức các buổi thảo luận giữa các công ty thực hiện dự án và các TP, khu vực, tổ chức. Những thông tin sẽ thu thập liên quan đến các lĩnh vực của ĐTTM gồm: lợi ích của các các công nghệ (Chiếu sáng thông minh, Quản lý rác thải thông minh, Bãi đậu xe thông minh...) và so sánh với nước ngoài; hiệu quả hoạt động của các công ty khởi nghiệp trong ĐTTM; quan điểm của người dân về ĐTTM (nhu cầu của người dân, mức độ tham gia vào quy hoạch đô thị…); ước tính giá trị và quy mô của thị trường của ĐTTM ở Italia; tác động của các dự án ĐTTM đến đến Mục tiêu phát triển bền vững (SDG)… Nói chung, các khảo sát này thu thập được rất nhiều thông tin có giá trị cho việc điều chỉnh, phát triển ĐTTM ở Italia.
Một số ĐTTM của Italia
Nhận thức về tầm quan trọng của các ĐTTM tại Italia ngày càng tăng so với trước đây, vì vậy số ĐTTM cũng đang tăng lên. ĐTTM hàng đầu ở Italia luôn là Milan, nhờ đầu tư vào công nghệ số và giao thông bền vững. Đây là TP có vị trí vững chắc về kinh tế, nghiên cứu và phát triển; hiệu quả sử dụng đất ở mức cao; chất lượng không khí và nước tốt; quản trị và bảo vệ môi trường thường xuyên được cải thiện. Đến nay, Milan đã đi được một chặng đường dài để trở thành ĐTTM.
Về giao thông, Milan đã kết hợp được giữa di chuyển điện tử và di chuyển chia sẻ. Hệ thống xe điện đầu tiên đã hoạt động, chỉ bao gồm xe điện và xe hybrid cho phép dễ dàng đi từ trung tâm TP hoặc tỉnh đến các điểm trung chuyển chính. Việc thuê xe rất đơn giản, không mất phí dịch vụ. Thêm vào đó, TP còn kết hợp với đi lại bằng tàu hỏa, giúp tiết kiệm đáng kể chi phí đi chung xe, tránh tình trạng tắc đường. Trong bốn năm qua, số lượng xe hybrid và xe điện đã tăng gấp 03 lần, trong khi nhiều ô tô đã bị loại khỏi đường phố. Thay vào đó là các tuyến đường cho người đi bộ và xe đạp. Nhờ sử dụng các dịch vụ của ĐTTM, mỗi năm, mỗi công dân ỏ Milan có thể tiết kiệm được 03 ngày (do giảm thời gian tìm chỗ đỗ xe, thời gian giải quyết các thủ tục hành chính…).
TP Florence được xếp hạng cao trong các ĐTTM, nhờ chất lượng cuộc sống rất cao, có cơ sở hạ tầng tốt nhất, khả năng chuyển đổi kỹ thuật số, năng lực của Chính phủ, bảo vệ môi trường tốt. Năm 2022, Florence là TP kỹ thuật số tốt nhất của Italia trong 03 năm liên tiếp. TP còn được đánh giá cao về khả năng phục hồi, khả năng thích ứng với mô hình ĐTTM, có sự ổn định kinh tế, hệ thống giáo dục tốt, sự tham gia của công dân vào các hoạt động chung. Florence cũng là điểm đến du lịch có uy tín, khu vực văn hóa hấp dẫn. Chiến lược phát triển của Florence đến năm 2030 là tập trung vào 03 điểm chính: khả năng kết nối; tốc độ đổi mới; hệ thống giao thông điện tử.
TP Torino đã từng là một trung tâm lịch sử - văn hóa, từng là Thủ đô đầu tiên của nước Italia thống nhất vào thế kỷ XIX, đã triển khai chiến lược nhằm phát triển theo hướng thông minh và bền vững. Từ năm 2007, TP đã đưa ra lộ trình và những ưu tiên như: từ năm 2010, bắt đầu thực hiện giảm 41,9% lượng khí phát thải CO2; tham gia Cộng đồng ĐTTM của EU vào năm 2011; xây dựng kế hoạch để thực hiện đổi mới theo tiêu chuẩn của EU vào năm 2020... Hơn 350 chuyên gia thuộc nhiều lĩnh vực đã được mời tham gia nghiên cứu và đóng góp vào bản kế hoạch này.
Những năm gần đây Torino đã đẩy mạnh các chương trình trao đổi văn hóa, tổ chức hội thảo và giao lưu với các TP trong Mạng lưới các TP sáng tạo của UNESCO để chia sẻ kinh nghiệm, nâng cao nhận thức của người dân về thúc đẩy sáng tạo mang tính bền vững, sáng tạo để cải thiện môi trường, nâng cao chất lượng cuộc sống. Đáng chú ý, hằng năm, Ủy ban Chỉ đạo mạng lưới sáng tạo của Torino, bao gồm đại diện từ các khu vực công, tư đã cùng nhau xây dựng chương trình hoạt động nhằm hỗ trợ sự phát triển của Torino. TP cũng đặc biệt chú trọng đến việc phát triển tài năng trẻ, bằng cách trao học bổng, tổ chức nhiều cuộc thi tìm kiếm ý tưởng sáng tạo và thúc đẩy các chương trình trao đổi học sinh, sinh viên quốc tế. Nhờ những cố gắng trên, năm 2014 TP đã được UNESCO công nhận là TP sáng tạo.
Torino còn có một Chương trình Thúc đẩy công nghệ trong tương lai để phát triển các ĐTTM. Lúc đầu, Chương trình này chỉ dành riêng cho giao thông thông minh. Hiện nay, Chương trình đã mở rộng sang hỗ trợ 60 công ty khởi nghiệp đang tích cực hiện thực hóa các giải pháp ĐTTM cho TP, huy động được hơn 10 tỷ USD kể từ khi thành lập, mang lại những lợi ích cụ thể cho sự phát triển của ĐTTM tại địa phương và toàn quốc.
Một ví dụ dụ khác về phát triển ĐTTM ở Italia là TP Taormina trên đảo Sicily. Đây là TP nổi tiếng về cảnh quan, vẻ đẹp và di tích lịch sử. Tại đây, mỗi du khách có thể tính được thời gian chờ đợi tại các trạm thu phí, thời gian di chuyển từ đường cao tốc đến trung tâm TP và tìm được các bãi đỗ xe còn trống. Nhờ đó, TP đã giảm bớt gánh nặng về giao thông đông đúc, giúp người dân và du khách đi lại trong TP dễ dàng hơn.
Công nghệ đã giúp các cơ quan chức năng tiết kiệm và tối ưu hóa tài nguyên bằng cách sử dụng hệ thống chiếu sáng thông minh, hệ thống đo nồng độ chất ô nhiễm và hệ thống giám sát thùng rác, đồng thời cho biết sự hợp tác của người dân, qua đó thúc đẩy các “chuẩn mực đạo đức” để xây dựng một cộng đồng thông minh. Hiện nay, Taormina đang trở thành hình mẫu cho các ĐTTM khác ở Italia.
Ngoài ra, các TP có những điểm nổi trội riêng được kể đến như: TP Lombard áp dụng một số chiến lược sáng tạo và công nghệ, nên được mệnh danh là TP thông minh nhất, toàn diện nhất và đáng sống nhất ở Italia trong nhiều năm, có khả năng thích ứng với những thay đổi liên tục về mặt xã hội và công nghệ. Bologna được xếp hạng về quản trị, chuyển đổi kỹ thuật số, sự vững chắc về kinh tế, bảo vệ môi trường và chất lượng cuộc sống.
TP lớn chiếm ưu thế trong việc chuyển thành ĐTTM
Mặc dù Italia đã tích cực áp dụng các thành tựu hiện đại của CM 4.0, nhưng việc ứng dụng vẫn chưa đến 8% trong thị trường IoT (internet vạn vật). Mặt khác, những lợi ích của các ĐTTM vẫn chưa rõ ràng đối với tất cả mọi người.
Xếp hạng ĐTTM đã cho thấy khoảng cách giữa các TP là khá lớn. Các TP phía Nam thường ở vị trí cuối bảng. Trên thực tế, các TP lớn vẫn chiếm ưu thế trong việc chuyển thành ĐTTM. Một trong những lý do nữa là do thiếu cơ sở hạ tầng và cộng đồng không muốn sử dụng các dịch vụ, như dịch vụ chia sẻ xe đã thất bại và còn gây thiệt hại cho các phương tiện.
Trong 3 năm qua, 36% các TP lớn của Italia đã bắt đầu ít nhất một dự án ĐTTM, song hầu hết vẫn đang trong giai đoạn thử nghiệm, nhưng thường diễn ra độc lập, thiếu sự phối hợp. Mặt khác, các dự án vẫn thiếu phối hợp với nhau, đôi khi không có chiến lược phát triển lãnh thổ rõ ràng. Bên cạnh đó, ở một số nơi, công chúng chưa được tham gia vào các dự án ĐTTM: chỉ có 20% người Italia biết giá trị của ĐTTM.
Các ĐTTM đòi hỏi phải đầu tư rất lớn vào cơ sở hạ tầng trong thời gian dài. Việc lắp đặt 5G và mạng wi-fi công cộng cần rất nhiều điện; việc cải tạo không gian công cộng và bổ sung cây xanh để cải thiện không khí cũng rất tốn kém. Từ nay đến năm 2030, để duy trì hiệu quả của các ĐTTM hiện có, mỗi năm Italia phải đầu tư tối thiểu 22 tỷ Euro vào công nghệ. Đây là nguồn vốn không hề nhỏ.
Cũng về đầu tư, một khó khăn nữa là quy trình ra quyết định để phê duyệt công khai và đầu tư ở Italia thường mất nhiều thời gian hơn, liên quan đến nhiều bên hơn so với các nước khác.
Đó là tình trạng thiếu kỹ năng phù hợp, cũng các mô hình quản trị không rõ ràng trong phát triển ĐTTM. Một vấn đề nữa là an ninh mạng. Khi người dân, doanh nghiệp và công nghệ ngày càng kết nối với nhau, thì việc bảo vệ dữ liệu và bảo mật ngày càng trở nên cần thiết. Từ thực tế đó, Italia cho rằng, phải coi các ĐTTM như các ngân hàng: Phải đầu tư, bỏ tiền vào đó, đồng thời phải thực hiện càng nhiều biện pháp phòng ngừa càng tốt để đảm bảo an toàn.
Triển vọng hợp tác Việt Nam - Italia trong phát triển ĐTTM
Từ năm 2017, Italia đã tổ chức Ngày Thiết kế Italia (Italian Design Day - IDD) tại hơn 100 TP trên thế giới, trong đó có Việt Nam. Từ đó đến nay, Ngày Thiết kế Italia hằng năm đều tổ chức các buổi hội thảo với chủ đề liên quan đến phát triển ĐTTM tại Việt Nam như: thách thức trong việc bảo tồn các di sản văn hóa và lịch sử lâu đời; tái cấu trúc và chuyển đổi không gian đô thị theo hướng bền vững, cân bằng của ĐTTM; các thiết kế xanh sẽ giúp TP, đô thị phát triển bền vững theo hướng ĐTTM; ánh sáng nhân tạo là một công cụ cho sự phát triển xanh và hiện đại của các ĐTTM…
Bên cạnh đó, hai nước còn hợp tác trong kiến trúc và xây dựng là các lĩnh vực mà hai bên có nhiều tiềm năng hợp tác và trao đổi kinh nghiệm. Các kiến trúc sư Italia đã bước đầu tham gia vào một số dự án thi tuyển kiến trúc tại Việt Nam, như dự án Nhà hát Thăng Long ở Hà Nội; cuộc thi thiết kế cho dự án khu đô thị sinh thái Đảo Việt của Tập đoàn Dầu khí quốc gia Việt Nam. Nhiều doanh nghiệp của Italia cũng đã đầu tư và chuyển giao công nghệ tại Việt Nam, trong đó ngành công nghiệp VLXD của Việt Nam đang sử dụng nhiều thiết bị, công nghệ của Italia.
Thông qua một số buổi làm việc giữa Tổng lãnh sự Italia, Đại sứ Italia tại Hà Nội với Bộ Xây dựng, UBND TP.HCM, UBND TP Hà Nội; đoàn đại biểu TP Hà Nội với Chính quyền TP Roma, đại diện hai bên cũng đã bày tỏ quan điểm sẵn sàng hợp tác, chuyển giao tri thức, kinh nghiệm với Việt Nam trong các lĩnh vực tiềm năng như: quy hoạch và quản lý đô thị; phát triển TP thông minh; giáo dục - đào tạo; bảo tồn giá trị di sản văn hóa....
Đại sứ quán Italia tại Việt Nam, Cơ quan Vũ trụ Italia (ASI) đã tổ chức một số Hội thảo khoa học, Triển lãm nhằm thảo luận về định vị vệ tinh, khí hậu vũ trụ, hệ thống quản lý thông minh trong hỗ trợ kinh tế biển tại Biển Đông; công nghệ và ứng dụng radar khẩu độ tổng hợp; tăng cường hợp tác trong quy hoạch đô thị, bảo tồn di sản, đầu tư xây dựng các tuyến đường sắt đô thị…
Đặc biệt, hai bên đã có 07 Kỳ họp Ủy ban Hỗn hợp hợp tác KH&CN với 07 Chương trình hợp tác theo Nghị định thư, hỗ trợ các viện nghiên cứu, trường đại học hai nước triển khai hơn 90 dự án hợp tác trong các lĩnh vực Italia có thế mạnh, Việt Nam có nhu cầu. Trong giai đoạn 2021-2023, các nhà khoa học Việt Nam và Italia đã cùng nhau triển khai 11 dự án hợp tác nghiên cứu chung về công nghệ sinh học và y tế; môi trường và BĐKH; công nghệ vật liệu mới; ICT và công nghệ 4.0; bảo tồn di sản là những lĩnh vực đều liên quan rất nhiều đến phát triển ĐTTM.
Ngoài hợp tác song phương, hai nước còn hợp tác thông qua EU với dự án “Các TP thế giới” tại Việt Nam, nhằm thúc đẩy trao đổi kinh nghiệm và những thực tiễn tốt nhất giữa các quốc gia về phát triển đô thị bền vững. Trong đó, TP.HCM sẽ được ghép cặp với Milan của Italia, sẽ được triển khai trong lĩnh vực sáng tạo đô thị (ĐTTM) và các công nghệ xanh (sử dụng năng lượng hiệu quả, sự phát triển với carbon thấp)…
Tiềm năng cho hợp tác giữa hai nước còn rất lớn, khi phát triển ĐTTM của Italia luôn gắn với việc bảo tồn, phát huy các giá trị di sản với nhiều công nghệ như: công nghệ bảo tồn, công nghệ phục hồi, công nghệ định giá kinh tế và giá trị du lịch; rất phù hợp với Việt Nam, đặc biệt phù hợp với TP Hà Nội, Huế, Hội An... nơi có nhiều di sản, thắng cảnh nổi tiếng cần khai thác. Kỳ vọng, việc hợp tác sẽ đem lại lợi ích cho cả hai bên.
Tài liệu tham khảo
1.Italian tourist destination to become smart city prototype
https://www.cloud-star.co.uk/post/italian-tourist-destination-to-become-smart-city-prototype Sep 16, 2021
2.Leading smart cities in Italy 2022, https://www.statista.com/statistics/858268/leading-smart-cities-in-italy/
3.Lessons from Italy: Why smart city projects can bridge the urban development gap, https://www.smartcitiesworld.net/opinions/lessons-from-italy-why-smart-city-projects-can-bridge-the-urban-development-gap
4.Obiettivi dell'Osservatorio, https://www.osservatori.net/smart-city/
5.Smart City, where we are in Italy, https://www.intesasanpaoloinnovationcenter.com/en/news-and-events/news/2023/06/smart-city-where-we-are-in-italy/
6.Smart City, where we are in Italy, https://www.intesasanpaoloinnovationcenter.com/en/news-and-events/news/2023/06/smart-city-where-we-are-in-italy/
7.Tuyết Lê, Ngày Thiết kế Italia 2022 tại Việt Nam: https://vovworld.vn/vi-VN/xa-hoi-doi-song/ngay-thiet-ke-italia-2022-tai-viet-nam-sang-tao-doi-moi-gan-voi-phat-trien-ben-vung-1084873.vov.
