Công trình xanh và giao thông xanh đang trở thành hai trụ cột của kinh tế xanh. Việt Nam cần hoàn thiện khung pháp lý, cơ chế tài chính và hạ tầng kỹ thuật đồng bộ để hiện thực hóa mục tiêu phát thải ròng bằng “0”, hướng tới phát triển bền vững. 
Tọa đàm chính sách “Giải pháp thúc đẩy công trình xanh, giao thông xanh hướng tới mục tiêu phát triển bền vững” do Bộ Xây dựng tổ chức ngày 16/10/2025 tại Hà Nội đã nhấn mạnh vai trò trung tâm của công trình xanh (CTX) và giao thông xanh (GTX) trong thực hiện Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh, hướng tới mục tiêu phát thải ròng bằng “0” (Net Zero) vào năm 2050.
Bối cảnh và yêu cầu của chuyển đổi xanh
Phát biểu khai mạc, Thứ trưởng Bộ Xây dựng Nguyễn Văn Sinh khẳng định: “Phát triển công trình xanh và giao thông xanh là hai cấu phần quan trọng của kinh tế xanh; không chỉ là định hướng, mà đã trở thành yêu cầu tất yếu trong tiến trình phát triển bền vững của đất nước.”
Theo Thứ trưởng, CTX giúp giảm tiêu thụ năng lượng, nước và vật liệu, đồng thời thúc đẩy tái chế, sử dụng vật liệu thân thiện môi trường, cải thiện chất lượng sống đô thị.
Trong khi đó, giao thông xanh là trụ cột hạ tầng của kinh tế xanh, hướng đến phương tiện sạch, hạ tầng bền vững, giảm phát thải và ô nhiễm không khí, đóng góp trực tiếp vào các cam kết NDC và Net Zero của Việt Nam.
Bộ Xây dựng đã triển khai nhiều chương trình trọng điểm như: (i) “Tuần lễ công trình xanh” thường niên (từ năm 2021); (ii) Kế hoạch hành động ứng phó biến đổi khí hậu ngành Xây dựng (Quyết định số 385/QĐ-BXD, 2022); (iii) Chương trình chuyển đổi năng lượng xanh và giảm phát thải carbon trong giao thông vận tải (Quyết định số 876/QĐ-TTg, 2022).
Đến quý III/2025, cả nước có trên 600 CTX, tương đương 17 triệu m² sàn xây dựng tiết kiệm năng lượng; cùng hơn 183.000 ô tô con điện và 974 xe buýt điện đang lưu hành, minh chứng cho xu thế chuyển dịch mạnh mẽ của nền kinh tế.
Nhận diện khoảng trống chính sách và thể chế
Phát biểu đề dẫn, ông Lê Trung Thành - Vụ trưởng Vụ trưởng Vụ KHCN&MT và VLXD (Bộ Xây dựng) nhấn mạnh, CTX và GTX không chỉ là hai lĩnh vực song hành mà còn có mối quan hệ tương hỗ trong mục tiêu giảm phát thải và tiết kiệm năng lượng.
Theo ông Lê Trung Thành, khung pháp lý hiện hành đã bước đầu lồng ghép các yêu cầu “xanh” vào hệ thống văn bản luật, như Luật Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả, Luật Bảo vệ môi trường, Luật Giao thông đường bộ, Luật Xây dựng, song còn thiếu tính thống nhất và liên thông.
Công tác tuyên truyền, đào tạo và hướng dẫn thực thi còn hạn chế; nguồn nhân lực kỹ thuật xanh chưa đồng bộ; vật liệu xanh và dán nhãn năng lượng còn thiếu phổ biến; hạ tầng sạc điện và cơ chế tài chính ưu đãi chưa đủ mạnh để tạo đột phá cho doanh nghiệp.
Vấn đề cốt lõi, theo ông Lê Trung Thành là phải xây dựng hệ thống pháp luật đồng bộ, khả thi và minh bạch, đảm bảo yếu tố “xanh” được lồng ghép xuyên suốt trong toàn bộ vòng đời công trình và phương tiện giao thông.
Cần sớm hoàn thiện cơ chế tài chính xanh, khuyến khích đầu tư, ưu đãi thuế, tín dụng theo tinh thần Nghị quyết số 70/NQ-CP (2023) về Chương trình hành động quốc gia thực hiện Chương trình nghị sự 2030 vì phát triển bền vững.
NDC 3.0 và hai lĩnh vực phát thải lớn: xây dựng và giao thông
Các tham luận tại tọa đàm đều thống nhất: để Đóng góp quốc gia tự quyết định (NDC 3.0) của Việt Nam mang tính khả thi và đo lường được, xây dựng và giao thông vận tải phải trở thành đòn bẩy chuyển đổi xanh.
Theo ông Lê Văn Đạt - Phó Giám đốc Học viện Chiến lược, Bồi dưỡng cán bộ Xây dựng (ACST), giai đoạn 2014-2021, giao thông vận tải là nguồn phát thải lớn thứ hai của Việt Nam, chủ yếu từ vận tải đường bộ. Bộ GTVT đã xác định 4 trụ cột giảm phát thải: (i) Sử dụng năng lượng hiệu quả; (ii) Chuyển đổi hàng hóa từ đường bộ sang đường sắt và đường thủy; (iii) Thay thế nhiên liệu hóa thạch bằng năng lượng sạch; (iv) Phát triển giao thông công cộng, giảm phương tiện cá nhân.
Mục tiêu đến năm 2030: giảm 15,8% phát thải so với kịch bản thông thường, và 43,5% khi có hỗ trợ quốc tế.
Các kết quả bước đầu rất đáng ghi nhận: 77% taxi điện hóa, hệ thống xe buýt điện mở rộng, mô hình xe đạp công cộng xuất hiện tại nhiều đô thị.
Theo bà Nguyễn Thị Tâm - Giám đốc Trung tâm Thiết bị, Môi trường và An toàn lao động (VIBM), để đạt mục tiêu NDC 3.0, cần đồng bộ 4 nhóm giải pháp: (i) Ứng dụng công nghệ giảm phát thải và tái sử dụng phế thải; (ii) Xây dựng hệ số phát thải, tiêu chuẩn vật liệu carbon thấp; (iii) Đào tạo nguồn nhân lực và nâng cao nhận thức doanh nghiệp; (iv) Thúc đẩy hợp tác quốc tế, đặc biệt trong cơ chế tín chỉ carbon.
Nếu chậm chuyển đổi công nghệ, ngành vật liệu có thể trở thành “điểm nghẽn” của mục tiêu Net Zero.
Theo ThS Tạ Đức Bình - Viện Chiến lược, Chính sách Nông nghiệp và Môi trường (ISPONRE), Việt Nam cần huy động khoảng 368 tỷ USD đến năm 2040 để đạt Net Zero 2050, nhưng tín dụng xanh mới chiếm 4,2% tổng dư nợ cho thấy điểm yếu chí tử là dòng vốn xanh.
ISPONRE kiến nghị thành lập Quỹ Hạ tầng xe điện quốc gia, ưu tiên đầu tư trạm sạc, điện hóa vận tải công cộng và logistics, gắn tiêu chí xanh vào điều kiện vay vốn theo Danh mục phân loại xanh quốc gia (QĐ số 21/2025/QĐ-TTg), coi đây là “chìa khóa” để tiếp cận nguồn vốn ưu đãi quốc tế.
Hướng đi chính sách, từ khuyến khích đến bắt buộc
Các phiên thảo luận đã làm rõ mối liên hệ chặt chẽ giữa CTX và GTX như hai mặt của hạ tầng carbon thấp.
Ở góc độ doanh nghiệp, đại diện các tập đoàn Phúc Khang, Saint-Gobain, Panasonic Air chia sẻ kinh nghiệm triển khai công trình đạt chứng chỉ xanh và tiết kiệm năng lượng.
Saint-Gobain Việt Nam nhấn mạnh vai trò minh bạch trong đánh giá vòng đời sản phẩm (LCA), coi dán nhãn xanh là công cụ thị trường quan trọng để khuyến khích đầu tư vật liệu bền vững.
Từ góc nhìn quốc tế, bà Đỗ Ngọc Diệp - Quản lý Chương trình Công trình xanh (IFC - Ngân hàng Thế giới) cho biết: “Ngành Xây dựng toàn cầu chiếm khoảng 40% tổng phát thải. Với Việt Nam, CTX chính là điểm đột phá nếu muốn giảm phát thải nhanh và bền vững.”
Theo IFC, đến nay các công trình được chứng nhận EDGE tại Việt Nam giúp giảm 136.000 tấn CO₂/năm, tiết kiệm 163.000 MWh điện và 5,14 triệu m³ nước.
Kinh nghiệm từ Colombia cho thấy, khi Chính phủ ban hành chính sách tín dụng và thuế ưu đãi, 27% diện tích sàn xây mới mỗi năm đã đạt chứng chỉ xanh, bài học đáng tham khảo cho Việt Nam.
Phát biểu kết luận, Thứ trưởng Nguyễn Văn Sinh nhấn mạnh: để phát triển CTX và GTX đúng hướng, cần chuyển từ khuyến khích sang ràng buộc chính sách có tính dẫn dắt.
Các công trình sử dụng vốn đầu tư công cần được xem xét áp dụng tiêu chí CTX để tạo hiệu ứng lan tỏa thị trường. Đồng thời, cần mở rộng hợp tác đa phương, huy động vốn quốc tế, và hoàn thiện hệ thống tiêu chuẩn kỹ thuật, công cụ giám sát theo Nghị định số 06/2022/NĐ-CP.
Thứ trưởng cũng khẳng định: “Hành trình hướng tới Net Zero không thể chỉ dựa vào cam kết, mà đòi hỏi sự đồng hành thực chất giữa Nhà nước, doanh nghiệp và cộng đồng khoa học.”
Tọa đàm đã gửi đi một thông điệp rõ ràng: CTX và GTX là phép thử cho năng lực hoạch định, phối hợp chính sách của Việt Nam trong thời kỳ chuyển đổi phát thải thấp. Việc thể chế hóa hành động xanh phải gắn liền với công cụ tài chính, khung pháp lý và hạ tầng kỹ thuật, trong đó ngành Xây dựng đóng vai trò trung tâm trong kiến tạo không gian sống và hệ thống hạ tầng bền vững.
Từ góc nhìn khoa học, đây là giai đoạn Việt Nam cần xây dựng cơ chế định lượng phát thải - chi phí vòng đời - tín chỉ carbon cho từng lĩnh vực, qua đó hình thành hệ sinh thái kinh tế xanh hoàn chỉnh, nơi tăng trưởng kinh tế song hành cùng giảm phát thải và nâng cao chất lượng sống của người dân.
