Phần lớn các KCN hiện nay tại Đà Nẵng đã hoạt động hơn 20 năm, cơ sở hạ tầng đã xuống cấp, nhiều nhà máy, xí nghiệp sử dụng công nghệ lạc hậu, khó đáp ứng được yêu cầu cải tạo, chuyển đổi đồng bộ nên việc chuyển đổi sang mô hình KCN sinh thái rất khó khăn.
Theo Đề án “Xây dựng Đà Nẵng - thành phố môi trường” giai đoạn 2021 - 2030 và Chương trình Quản lý ô nhiễm công nghiệp đến năm 2030, TP Đà Nẵng đặt mục tiêu đến năm 2025 sẽ chuyển đổi ít nhất một khu công nghiệp (KCN) sang mô hình KCN sinh thái theo tiêu chí quốc gia, đến năm 2030 sẽ có từ 2 - 3 KCN được công nhận đạt chuẩn KCN sinh thái.
Theo đề án trên, từ năm 2015 đến 2019, KCN Hòa Khánh được lựa chọn là một trong các KCN trên cả nước thí điểm chuyển đổi theo Dự án “Triển khai sáng kiến KCN sinh thái hướng tới mô hình KCN bền vững tại Việt Nam”. Việc thí điểm thực hiện theo hướng nâng cao hiệu suất sản xuất, sử dụng hiệu quả tài nguyên, thúc đẩy sản xuất sạch hơn (RECP) và xây dựng các liên kết cộng sinh công nghiệp giữa các doanh nghiệp trong KCN.
Qua 4 năm triển khai, BQL Khu công nghệ cao và các KCN Đà Nẵng phối hợp với Trung tâm Sản xuất sạch Việt Nam và các chuyên gia dự án đã đánh giá RECP cho 29 doanh nghiệp trong KCN, đồng thời đề xuất 334 giải pháp sản xuất sạch hơn. Trong đó, 228 giải pháp đã được thực hiện, mang lại hiệu quả tích cực như tiết kiệm hơn 14 nghìn tỷ đồng/năm, giảm khoảng 50.000 m³ nước thải, 7.000 tấn CO₂ và 2.700 tấn chất thải rắn mỗi năm.
Tiếp nối kết quả này, trong khuôn khổ dự án “Triển khai KCN sinh thái Việt Nam theo hướng tiếp cận từ Chương trình KCN sinh thái toàn cầu”, BQL Khu công nghệ cao và các KCN Đà Nẵng tiếp tục phối hợp với Trung tâm Sản xuất sạch Việt Nam tiến hành nhiều đợt đánh giá tiềm năng xây dựng mạng lưới cộng sinh công nghiệp tại KCN Hòa Khánh.
Qua đó, một số mô hình liên kết được xác định, nổi bật là liên kết giữa Công ty TNHH Nhà máy bia Heineken Việt Nam - Đà Nẵng và CTCP Đầu tư sản xuất năng lượng xanh. Theo mô hình này, khí biogas (gồm 20 - 30% khí carbonic, 60 - 70% khí metan và một phần nhỏ các khí nitơ, ôxy, hơi nước...) với nhiệt trị lý thuyết 27,68 MJ/m³ được thu hồi để làm nhiên liệu.
Tuy nhiên, theo đánh giá của UBND TP Đà Nẵng về tiến độ thực hiện Đề án “Xây dựng Đà Nẵng - thành phố môi trường”, mục tiêu có ít nhất 1 KCN đạt chuẩn KCN sinh thái theo tiêu chí quốc gia vào năm 2025 là rất khó khả thi. Nguyên nhân chủ yếu do phần lớn các KCN hiện nay đã hoạt động hơn 20 năm, cơ sở hạ tầng đã xuống cấp, nhiều nhà máy, xí nghiệp sử dụng công nghệ lạc hậu, khó đáp ứng được yêu cầu cải tạo, chuyển đổi đồng bộ.
Bên cạnh đó, các tiêu chí về KCN sinh thái hiện nay được quy định tại Nghị định số 35/2022/NĐ-CP của Chính phủ còn thiếu các hướng dẫn cụ thể trong việc đánh giá mô hình cộng sinh công nghiệp. Việc xác định đơn vị chịu trách nhiệm xây dựng cơ sở dữ liệu thông tin về nguyên liệu đầu vào, phát thải đầu ra, cũng như thời gian đối chiếu số liệu về sản xuất sạch hơn... hiện chưa rõ ràng. Một số tiêu chí được đánh giá là khó khả thi trong điều kiện thực tế hiện nay.
Theo các chuyên gia và nhà khoa học, trước những khó khăn, vướng mắc đang gặp phải, để đạt được mục tiêu đề ra, bên cạnh chuyển đổi KCN Hòa Khánh, thành phố cần tiếp cận mô hình KCN sinh thái khi đầu tư các khu, cụm công nghiệp mới.
TS Đặng Quang Hải, Trung tâm Công nghệ sinh học (Sở KH&CN Đà Nẵng) đề nghị: Các bộ, ngành cần cụ thể hóa khung quốc tế, ban hành khung quốc gia về khu công nghiệp sinh thái để các bên hiểu đúng về các yếu tố cấu thành cũng như các định hướng xây dựng, phát triển và chuyển đổi KCN sinh thái. TP Đà Nẵng cần quy hoạch, thành lập KCN sinh thái đón đầu cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 được xây dựng và quản lý dựa trên nguyên tắc sinh thái công nghiệp, cộng sinh công nghiệp. Các KCN mới cần được xây dựng thành các KCN sinh thái ngay từ đầu trên cơ sở lợi thế, điều kiện và khả năng thực hiện.
Ngoài ra cần tập trung xây dựng kế hoạch và thực hiện chuyển đổi nhanh các KCN hiện hữu tiệm cận với mô hình KCN sinh thái. Trước hết cần xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu nhằm đánh giá hiện trạng hoạt động của các KCN trên địa bàn Thành phố. Dữ liệu này bao gồm thông tin về sử dụng năng lượng, nước, nguyên vật liệu, hóa chất và chất thải - là cơ sở để xác định tiềm năng chuyển đổi theo hướng cộng sinh công nghiệp. Có thể áp dụng bộ chỉ số đánh giá quốc tế do Tổ chức Phát triển Công nghiệp của Liên hợp quốc (UNIDO) khuyến nghị để xác định mức độ sẵn sàng chuyển đổi của từng KCN.
Tiếp theo là xây dựng lộ trình và thí điểm chuyển đổi tại một số KCN phù hợp, dựa trên nguồn lực tài chính, nhân lực và mức độ sẵn sàng của doanh nghiệp, hạ tầng. Song song đó, cần nâng cao nhận thức cho doanh nghiệp, tổ chức tài chính và các bên liên quan về lợi ích của KCN sinh thái, như tiết kiệm tài nguyên, giảm phát thải và nâng cao hiệu quả sản xuất.
Một yếu tố quan trọng là chuẩn bị nguồn tài chính hỗ trợ chuyển đổi. Bên cạnh ngân sách địa phương, thành phố cần huy động nguồn vốn từ các quỹ trong và ngoài nước, tổ chức tài chính quốc tế, cùng với nguồn lực tư nhân.
TP Đà Nẵng hiện có 6 KCN chính với tổng diện tích khoảng 1.160 ha gồm các KCN: Đà Nẵng, Hòa Khánh, Hòa Khánh mở rộng, Liên Chiểu, Hòa Cầm và Khu dịch vụ thủy sản Đà Nẵng. Trong đó có 3 KCN đã được lấp đầy (KCN Đà Nẵng, Hòa Khánh, dịch vụ thủy sản Đà Nẵng), 3 KCN còn lại vẫn tiếp tục kêu gọi đầu tư. Ngoài ra, Đà Nẵng còn có Khu Công nghệ cao với diện tích quy hoạch 1.128.40 ha.
Như vậy, việc cải tạo đối với các KCN đã được lấp đầy không mấy khả thi với quy hoạch từ 20 năm trước, chỉ có thể cải tạo, thay đổi đối với các KCN chưa được lấp đầy hoặc các KCN được thành lập mới.
