Điều chỉnh hợp đồng theo vật liệu chủ yếu
Tại Hội nghị tháo gỡ khó khăn cho doanh nghiệp thực hiện dự án đầu tư công do Bộ Xây dựng tổ chức mới đây, báo cáo của Cục Kinh tế xây dựng Bộ Xây dựng cho thấy, trước tác động tiêu cực của dịch bệnh covid-19, Bộ Xây dựng thường xuyên bám sát tình hình diễn biến thị trường xây dựng và kịp thời có văn bản hướng dẫn các địa phương, doanh nghiệp, hiệp hội nhà thầu.
Đặc biệt, đối với dự án, công trình bị tạm dừng để thực hiện các biện pháp cấp bách phòng, chống dịch COVID-19 như Chỉ thị 16/CT-TTg của Thủ tướng Chính phủ thì các loại hợp đồng xây dựng đều được phép điều chỉnh tiến độ thực hiện hợp đồng theo quy định tại điểm d, khoản 2, Điều 39 Nghị định số 37/2015/NĐ-CP ngày 22/4/2015 của Chính phủ quy định chi tiết về hợp đồng xây dựng; và được bổ sung các chi phí phòng, chống dịch COVID-19 theo quyết định của nhà nước được quy định tại khoản 2 Điều 15, Điều 35 của Nghị định số 37/2015/NĐ-CP và Khoản 2 Điều 143 Luật xây dựng số 50/2014/QH13.

Ông Hoàng Anh Tuấn - Phó Cục trưởng Cục Kinh tế xây dựng cho rằng, vấn đề khó khăn nhất hiện nay của các nhà thầu đã ký kết hợp đồng xây dựng theo đơn giá cố định hoặc trọn gói là đối mặt với nguy cơ thua lỗ lớn do biến động giá VLXD tăng cao đột biến, trong khi pháp luật chưa quy định rõ dịch bệnh Covid-19 hay biến động giá VLXD bất thường là trường hợp bất khả kháng nên không được điều chỉnh giá hợp đồng.
Vấn đề biến động giá bất thường đã được Cục Kinh tế xây dựng đề xuất trong quá trình nghiên cứu, dự thảo trình Chính phủ ban hành Nghị định số 50/2021/NĐ-CP sửa đổi bổ sung một số điều Nghị định số 37/2015/NĐ-CP.
Tuy nhiên, tại thời điểm đó các thành viên Chính phủ không thống nhất thông qua nội dung này, nên tại thời điểm hiện nay chưa có đủ cơ sở pháp lý để coi những ảnh hưởng của dịch bệnh Covid-19 hay biến động giá bất thường là trường hợp bất khả kháng và thẩm quyền để xử lý việc này là của Chính phủ. Hiện nay, Bộ Xây dựng đang nghiên cứu, tổng hợp các vấn đề còn bất cập trong pháp luật về ĐTXD để dự thảo trình Chính phủ nghị định sửa đổi các nghị định do Chính phủ ban hành thời gian tới.
Về điều chỉnh giá hợp đồng, Nghị định số 37/2015/NĐ-CP, Nghị định số 50/2021/NĐ-CP và Thông tư số 07/2016/TT-BXD ngày 10/3/2016 của Bộ Xây dựng về hướng dẫn điều chỉnh giá hợp đồng xây dựng, đã quy định rõ có 2 phương pháp điều chỉnh: sử dụng hệ số điều chỉnh (Pn) hoặc phương pháp bù trừ trực tiếp. Trường hợp sử dụng hệ số điều chỉnh, Pn được tính trên cả hợp đồng hoặc theo giai đoạn, hoặc theo hạng mục, hoặc theo công tác, hoặc theo các yếu tố chi phí (vật liệu, nhân công, máy), hoặc tính cho loại vật tư chủ yếu.
Ông Hoàng Anh Tuấn khuyến nghị, đối với điều chỉnh hợp đồng xây dựng, các ban giao thông cần nghiên cứu pháp luật về quản lý chi phí và hợp đồng xây dựng để tính toán hệ số Pn cho từng vật liệu chủ yếu (ví dụ thép tăng 30 - 40%) để điều chỉnh hợp đồng xây dựng, bảo đảm bám sát diễn biến giá thị trường xây dựng, không làm phương hại quyền và lợi ích hợp pháp của các bên, và đúng quy định pháp luật.
Bảo đảm đồng bộ mẫu hợp đồng xây dựng, đấu thầu
Liên quan đến chỉ số giá xây dựng công trình, các địa phương công bố chỉ số giá để phục vụ lập và xác định chi phí ĐTXD; còn chỉ số giá xây dựng riêng cho từng công trình/gói thầu sử dụng để điều chỉnh hợp đồng thì nghiên cứu Nghị quyết số 18/NQ-CP ngày 11/02/2022 của Thủ tướng Chính phủ và quy định tại Nghị định số 10/2021/NĐ-CP ngày 09/02/2021 về quản lý chi phí ĐTXD để công bố hoặc hướng dẫn chủ đầu tư trên địa bàn thực hiện, bảo đảm hiệu quả và tuân thủ quy định pháp luật.
Theo đó, trước khi sử dụng chỉ số giá xây dựng do chủ đầu tư tổ chức xác định cho từng công trình/gói thầu để điều chỉnh hợp đồng xây dựng, cần lấy ý kiến của Bộ Xây dựng đối với công trình đi qua 02 tỉnh trở lên hoặc lấy ý kiến của Sở Xây dựng trong trường hợp công trình thuộc phạm vi địa phương theo quy định tại mục 4 phần I Phụ lục Thông tư số 07/2016/TT-BXD.

Hiện nay, mẫu hợp đồng kèm theo hồ sơ mời thầu trong hệ thống pháp luật của Bộ KHĐT khác với mẫu hợp đồng ban hành kèm theo các Thông tư hướng dẫn của Bộ Xây dựng. Theo đó, Bộ Xây dựng đang nghiên cứu, soạn thảo và đang lấy ý kiến về nội dung này theo hướng thống nhất 02 mẫu hợp đồng này nhằm bảo đảm đồng bộ giữa pháp luật về đấu thầu và pháp luật về xây dựng.
Về sử dụng hợp đồng cho hạng mục công việc không lường trước khối lượng, ví dụ như công việc tu bổ di tích, khảo sát xây dựng, Nghị định số 50/2021/NĐ-CP mới ban hành loại hợp đồng theo hình thức chi phí cộng phí. Tuy nhiên, mẫu hợp đồng này chưa áp dụng vào trong thực tiễn vì pháp luật về đấu thầu chưa có quy định về loại hợp đồng này. Tới đây, trong quá trình soạn thảo Luật Đấu thầu sửa đổi, Bộ Xây dựng sẽ đề xuất đưa nội dung này vào quy định của Luật Đấu thầu sửa đổi để bảo đảm tính khả thi của loại hợp đồng này khi triển khai trong thực tiễn.
Kinh nghiệm từ những vướng mắc về hợp đồng xây dựng trong bối cảnh biến động giá xây dựng trong thời gian vừa qua, ông Hoàng Anh Tuấn khuyến nghị Bộ GTVT cần nghiên cứu kỹ khi lựa chọn hình thức giá hợp đồng trong quá trình triển khai dự án cao tốc Bắc - Nam giai đoạn 2. Theo quy định pháp luật thì các loại giá hợp đồng xây dựng bao gồm hợp đồng trọn gói, hợp đồng đơn giá cố định, hợp đồng theo đơn giá điều chỉnh. Việc lựa chọn loại hình thức giá hợp đồng nào phải đánh giá phù hợp với điều kiện đặc thù và bối cảnh của từng gói thầu theo quy định tại khoản 5 Điều 15 Nghị định số 37/2015/NĐ-CP.
Ví dụ, trong bối cảnh biến động giá bất thường như hiện nay, không thể xác định trước dự phòng trượt giá có phù hợp hay không phù hợp, thì không thể áp dụng loại hợp đồng theo đơn giá cố định, hợp đồng trọn gói, mà phải áp dụng hợp đồng theo đơn giá điều chỉnh. Phạm vi điều chỉnh các loại vật tư vật liệu phải được quy định rõ trong hợp đồng. Đề nghị các ban quản lý dự án giao thông tham mưu người quyết định đầu tư lựa chọn loại hợp đồng cho phù hợp để giai đoạn 2 không vướng lại những khó khăn như giai đoạn 1.