Dự thảo Luật Đường sắt (sửa đổi) luật hóa 23 cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt, trong đó có 21 cơ chế, chính sách được luật hóa từ các Nghị quyết của Quốc hội. 
Chiều 13/6, Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến về dự án Luật Đường sắt (sửa đổi).
Cần phát huy tinh thần tự lực, tự cường
Thay mặt Chính phủ, Bộ trưởng Bộ Xây dựng Trần Hồng Minh trình bày tóm tắt Tờ trình, nêu rõ dự thảo Luật đã được bổ sung, chỉnh lý để luật hóa 23 cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt, trong đó có 21 cơ chế, chính sách được luật hóa từ các Nghị quyết của Quốc hội; 2 cơ chế, chính sách là quy định mới.
Mục tiêu của các cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt nhằm đẩy nhanh phân cấp, phân quyền, chủ động thực hiện và chịu trách nhiệm về kết quả thực hiện; rút ngắn trình tự, thủ tục, đẩy nhanh tiến độ, sớm hoàn thành các dự án đường sắt, khuyến khích sự tham gia của doanh nghiệp tư nhân.
Phát biểu tại phiên họp, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn nhấn mạnh, đất nước đang bước vào giai đoạn đầu tư đồng bộ hệ thống hạ tầng giao thông, nhưng riêng lĩnh vực đường sắt chưa phát triển.
Vừa qua, Quốc hội đã thông qua Nghị quyết số 188/2025/QH15 thí điểm một số cơ cế, chính sách đặc thù, đặc biệt để phát triển hệ thống đường sắt đô thị tại Hà Nội và TP.HCM, quyết định đầu tư dự án đường sắt tốc độ cao trên trục Bắc - Nam, thông qua chủ trương đầu tư xây dựng tuyến đường sắt Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng.
Do đó, cần sửa đổi Luật Đường sắt nhằm bảo đảm tạo cơ sở pháp lý vững chắc để triển khai các dự án quan trọng này trong thời gian tới.
Chủ tịch Trần Thanh Mẫn lưu ý tiếp tục nghiên cứu giới hạn phạm vi áp dụng cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt đối với một số dự án đường sắt quan trọng, cấp bách do cấp có thẩm quyền quyết định, không áp dụng tràn lan; quy định rõ các chính sách phát triển công nghiệp đường sắt và chuyển giao công nghệ.
Dự án đường sắt tốc độ cao không chỉ là cơ hội để nâng cấp hạ tầng, mà còn là bước chiến lược để làm chủ công nghệ vận tải, bảo trì. Do đó, cần có các Điều, khoản cụ thể về ưu tiên doanh nghiệp trong nước, thúc đẩy chuyển giao công nghệ, xây dựng chương trình đào tạo nguồn nhân lực dài hạn… Thu hút nhà đầu tư nước ngoài nhưng cũng cần phát huy tinh thần tự lực, tự cường, nâng cao vị thế của Việt Nam trong ngành đường sắt.
Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan lưu ý Chính phủ xem xét kỹ lưỡng 23 cơ chế, chính sách đặc thù để vừa tạo sự linh hoạt cho Chính phủ trong điều hành, đồng thời cũng phải minh bạch, tránh xung đột, rủi ro.
Chính phủ quyết định việc sử dụng đa dạng các nguồn vốn
Trước đó, tại Hội thảo “Góp ý hoàn thiện dự thảo Luật Đường sắt (sửa đổi)” do Thường trực Ủy ban KHCN&MT phối hợp với Liên hiệp hội các Hội Khoa học và kỹ thuật Việt Nam (Vusta) tổ chức sáng 12/6, Phó Cục trưởng Cục Đường sắt Việt Nam Nguyễn Tiến Thịnh cho biết, cơ quan soạn thảo đã bổ sung quy định về miễn thuế nhập khẩu đối với hàng hóa phục vụ dự án mà trong nước chưa sản xuất được hoặc sản xuất được nhưng không đáp ứng yêu cầu về tiêu chuẩn kỹ thuật của dự án gồm: máy móc, thiết bị, phụ tùng thay thế, phương tiện giao thông đường sắt, vật tư dùng chế tạo máy móc, thiết bị hoặc để chế tạo linh kiện chi tiết, bộ phận rời, phụ tùng của máy móc, vật tư cho xây dựng kết cấu hạ tầng đường sắt, kế thừa quy định của Luật Đường sắt 2017.
Về huy động nguồn lực và bố trí vốn được luật hóa tại 4 Điều trong dự thảo Luật, trong đó quy định giao Chính phủ quyết định việc sử dụng đa dạng các nguồn vốn như: phát hành Trái phiếu Chính phủ, vốn hỗ trợ phát triển chính thức, vốn vay ưu đãi nước ngoài, nguồn tăng thu tiết kiệm chi.
Quy định về phát triển, khai thác quỹ đất và giá trị tăng thêm từ đất vùng phụ cận ga đường sắt quốc gia, đường sắt đô thị để tạo thêm nguồn vốn vay ưu đãi nước ngoài; cho phép UBND cấp tỉnh được quyết định các chỉ tiêu kỹ thuật, chỉ tiêu sử dụng đất để tối ưu hiệu quả sử dụng đất khu vực TOD.
Thủ tục đầu tư dự án đường sắt được luật hóa tại 8 Điều theo hướng đơn giản hóa trình tự, thủ tục đầu tư, giảm thời gian thực hiện dự án. Dự thảo Luật quy định cấp có thẩm quyền quyết định đầu tư được quyết định phân chia dự án thành các dự án phần, tiểu dự án không phải áp dụng theo quy định của pháp luật về xây dựng.
Các dự án đường sắt đô thị, dự án đường sắt đô thị theo mô hình phát triển đô thị định hướng phát triển giao thông công cộng (TOD) không phải thực hiện thủ tục lập, thẩm định, quyết định chủ trương đầu tư và các thủ tục khác có liên quan đến quyết định chủ trương đầu tư theo quy định của pháp luật có liên quan.
UBND cấp tỉnh được quyết định điều chỉnh dự án trong trường hợp dự án phát sinh thay đổi về mục tiêu, địa điểm, vượt mức vốn đầu tư công, vượt mức vốn đầu tư công của ngân sách cấp trên, vượt tổng mức đầu tư dự án so với nội dung tại quyết định đầu tư dự án và các trường hợp khác theo quy định của pháp luật về xây dựng; được huy động, phân bổ và quản lý các nguồn vốn đầu tư phát triển đường sắt…
