Nhu cầu nhà ở cho công nhân rất lớn
Theo báo cáo của Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam, tính đến năm 2020 có khoảng 2,7 triệu công nhân KCN, trong đó có khoảng 1,2 triệu công nhân có nhu cầu về nhà ở. Đáng chú ý, theo mục tiêu đề ra trong Chiến lược phát triển nhà ở quốc gia đến năm 2020 sẽ đáp ứng cho khoảng 70% công nhân lao động tại các KCN có nhu cầu được giải quyết chỗ ở (tương đương 840 nghìn người).
Số liệu tổng hợp chưa đầy đủ từ báo cáo của các địa phương cũng cho thấy, nhu cầu về nhà ở xã hội cho các đối tượng là người thu nhập thấp khu vực đô thị và công nhân KCN giai đoạn 2021 - 2025 khoảng 294,6 nghìn căn, tổng mức đầu tư khoảng 220 nghìn tỷ đồng. Trong đó, nhà ở cho người thu nhập thấp khu vực đô thị khoảng 131,1 nghìn căn, tổng mức đầu tư khoảng 138 nghìn tỷ đồng. Nhà ở cho công nhân KCN là 163,5 nghìn căn, tổng mức đầu tư khoảng 82 nghìn tỷ đồng. Từ những số liệu trên cho thấy, nhu cầu về nhà ở của công nhân, người lao động làm việc tại các KCN, khu chế xuất (KCX) là rất lớn.
Trong khi đó, báo cáo của Bộ Xây dựng về kết quả phát triển nhà ở cho công nhân lao động trong các KCN, KCX cho biết, tính đến hết năm 2021 cả nước hiện đã hoàn thành 266 dự án nhà ở xã hội (NƠXH) với quy mô xây dựng khoảng hơn 142 nghìn căn, tương đương hơn 7,1 triệu m2. Đồng thời, trên địa bàn cả nước đã có 63/63 địa phương đã triển khai xây dựng chương trình, kế hoạch phát triển nhà với nhiều giai đoạn khác nhau.
Bộ Xây dựng cho biết, thời gian tới, sẽ tiếp tục triển khai 278 dự án, quy mô xây dựng khoảng 276 nghìn căn, tổng diện tích khoảng 13,8 triệu m2. Trong đó, đối với NƠXH ở dành cho công nhân KCN, đã hoàn thành việc đầu tư xây dựng 121 dự án, với quy mô xây dựng khoảng 54 nghìn căn hộ, với tổng diện tích 2,7 triệu m2. Đồng thời, tiếp tục triển khai 100 dự án với quy mô xây dựng khoảng 134 nghìn căn hộ, tổng diện tích 6,7 triệu m2.
Rõ ràng, kết quả tích cực trên cho thấy nỗ lực của Chính phủ, các Bộ, ngành trong việc đẩy mạnh phát triển nhà ở dành cho công nhân. Tuy nhiên, bên cạnh đó, còn một số hạn chế cần khắc phục.
Cụ thể, hiện nay Nhà nước chưa có chính sách riêng về nhà ở cho công nhân KCN. Theo pháp luật nhà ở hiện hành thì chính sách nhà ở cho công nhân làm việc trong KCN đang được lồng ghép vào chính sách NƠXH, áp dụng chung cho 10 loại đối tượng theo quy định tại Điều 49 Luật Nhà ở 2014. Các cơ chế ưu đãi cũng áp dụng chung như nhà ở thu nhập thấp khu vực đô thị, chỉ bổ sung cơ chế ưu đãi đối với doanh nghiệp (DN) lo nhà ở cho công nhân thì được tính toán chi phí vào giá thành (thực tế rất có ít DN tham gia lo nhà ở cho công nhân).
Bên cạnh đó, mặc dù Nghị định số 49/2021/NĐ-CP đã sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 100/2015/NĐ-CP để tháo gỡ khó khăn, vướng mắc trong việc phát triển NƠXH (trong đó có nhà ở dành cho công nhân KCN), tuy nhiên còn một số tồn tại về NƠXH nói chung và nhà ở cho công nhân KCN nói riêng do Luật Nhà ở và các quy định khác liên quan.
Đơn cử như, Luật Nhà ở 2014 quy định các ưu đãi cho chủ đầu tư thực hiện dự án NƠXH (miễn tiền sử dụng đất; miễn, giảm thuế VAT, thuế thu nhập DN; được vay vốn tín dụng ưu đãi; được hỗ trợ đầu tư xây dựng hệ thống hạ tầng kỹ thuật…). Tuy nhiên, thực tế các ưu đãi này chủ đầu tư hầu như không được thụ hưởng mà thực chất người dân - khách hàng được hưởng lợi do những ưu đãi này không được tính vào giá thành NƠXH. Do đó, không đủ hấp dẫn để thu hút các DN tham gia đầu tư phát triển NƠXH.
Bên cạnh đó, Luật Nhà ở 2014 quy định chỉ được bán, cho thuê, cho thuê mua NƠXH cho đối tượng là các hộ gia đình, cá nhân, không có quy định bán cho tổ chức. Quy định này dẫn đến việc DN, hợp tác xã sản xuất công nghiệp, dịch vụ trong các KCN không thể đứng ra mua hoặc thuê nhà ở xã hội để bố trí cho người lao động của đơn vị mình, mặc dù có quy định DN được tính chi phí này là chi phí hợp lý trong giá thành sản xuất khi tính thuế thu nhập DN.
Đáng chú ý, Luật Nhà ở 2014 quy định các dự án nhà ở xã hội phải dành tối thiểu 20% diện tích NƠXH trong dự án để cho thuê và chủ đầu tư chỉ được bán sau 5 năm đưa vào sử dụng. Trên thực tế, có nhiều dự án không cho thuê được phần diện tích này dẫn đến tình trạng các căn hộ để cho thuê này để không, lãng phí trong khi đó chủ đầu tư không được bán dẫn đến không thu hồi được vốn.
Ngoài ra, những vấn đề về quy định mức thuế ưu đãi đối với trường hợp đầu tư xây dựng NƠXH; Quy định về quy hoạch bố trí quỹ đất dự án xây dựng nhà ở cho công nhân KCN; Quy định về lựa chọn chủ đầu tư thực hiện dự án nhà ở cho công nhân KCN; Về trách nhiệm các địa phương trong quản lý… hiện cũng còn bất cập.
Cần giải pháp tổng thể
Để đẩy mạnh việc phát triển nhà ở dành cho công nhân KCN, thời gian tới cần phải triển khai nhiều giải pháp đồng bộ. Trước tiên là phải tập trung và tiếp tục hoàn thiện thể chế. Theo đó, nghiên cứu, sửa đổi Luật Nhà ở 2014 theo hướng ban hành cơ chế, chính sách riêng về đầu tư xây dựng nhà ở cho công nhân lao động tại các KCN để khuyến khích, thúc đẩy phát triển loại nhà ở này.
Trong đó, quy định các ưu đãi cho chủ đầu tư thực hiện dự án NƠXH trong đó có nhà ở công nhân KCN (miễn tiền sử dụng đất; miễn, giảm thuế VAT, thuế thu nhập DN; được vay vốn tín dụng ưu đãi; được hỗ trợ đầu tư xây dựng hệ thống hạ tầng kỹ thuật…) mang tính thực chất để thu hút các DN tham gia đầu tư phát triển nhà ở công nhân.
Đồng thời, cần sửa đổi pháp luật Thuế theo hướng bổ sung loại hình “dự án NƠXH chỉ để cho thuê” để các chủ đầu tư các dự án NƠXH cho thuê được hưởng ưu đãi này, đảm bảo đồng bộ với pháp luật về nhà ở. Quy định mức thuế ưu đãi đối với trường hợp đầu tư xây dựng NƠXH chỉ để cho thuê thì được ưu đãi hơn so với trường hợp đầu tư xây dựng NƠXH để bán, thuê mua. Cụ thể là được giảm 70% thuế suất thuế giá trị gia tăng, thuế thu nhập DN.
Bên cạnh đó, bổ sung hình thức bán nhà cho DN hoặc cho DN trong KCN thuê để DN cho công nhân của mình thuê lại. Đối với phần NƠXH cho thuê trong các dự án NƠXH quy định chỉ được bán sau 5 năm đưa vào sử dụng. Tuy nhiên trường hợp 2 năm liên tục không có đối tượng thuê thì báo cáo UBND cấp tỉnh để được bán hoặc thuê mua.
Sửa đổi đồng bộ quy định về việc dành quỹ đất cho phát triển nhà ở công nhân KCN trong các pháp luật đất đai, đầu tư, nhà ở… theo hướng bố trí quỹ đất phát triển nhà ở cho công nhân ngay trong KCN, coi nhà ở công nhân là một hạ tầng thiết yếu của KCN. Khi giao chủ đầu tư kinh doanh hạ tầng KCN phải có trách nhiệm đầu tư, kinh doanh tối thiểu 30% nhu cầu nhà ở cho công nhân KCN thuê theo hình thức ký túc xá nhằm tăng cung loại hình này.
Ngoài ra, cần sửa đổi các quy định về thủ tục hành chính (trình tự thủ tục đầu tư; thẩm định giá bán; đối tượng, điều kiện được hưởng chính sách hỗ trợ, quy trình thực hiện mua bán…) theo hướng rút gọn nhưng vẫn đảm bảo sự kiểm soát của nhà nước, hạn chế lợi dụng chính sách. Nhà nước cần dành nguồn vốn nhất định để cho DN vay ưu đãi làm nhà ở để cho công nhân thuê.
Để triển khai, Bộ Xây dựng đã có đề xuất gói tín dụng hỗ trợ thực hiện chính sách NƠXH trong Chương trình phục hồi kinh tế đến năm 2023. Đồng thời, bổ sung vốn cấp bù lãi suất phân bổ cho các tổ chức tín dụng do Nhà nước chỉ định để cho các đối tượng tham gia đầu tư xây dựng NƠXH và cho các đối tượng được hưởng chính sách hỗ trợ nhà ở xã hội vay theo quy định tại Khoản 2 Điều 17 Nghị định số 100/2015/NĐ-CP.
Mặt khác, cần tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra việc dành quỹ đất để phát triển NƠXH, trong đó có nhà ở cho công nhân tại các địa phương. Trong thời gian qua, Bộ Xây dựng đã tổ chức các đoàn kiểm tra công tác quản lý nhà nước, trong đó có nội dung về NƠXH (Quảng Ninh, Hải Phòng, Thái Nguyên, Bắc Giang…).
Ngoài ra, để phát triển NƠXH dành cho công nhân rất cần sự chủ động vào cuộc quyết liệt hơn nữa từ địa phương trong việc: Xây dựng, điều chỉnh, bổ sung Chương trình phát triển nhà ở của địa phương theo quy định của Luật Nhà ở. Đưa các chỉ tiêu phát triển nhà ở, đặc biệt là chỉ tiêu phát triển NƠXH, nhà ở cho công nhân vào kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội 5 năm và hàng năm.
Bố trí nguồn lực hợp lý để đầu tư các cơ sở hạ tầng thiết yếu như: trường học, nhà trẻ, cơ sở khám chữa bệnh, sinh hoạt cộng đồng, văn hóa, thể dục, thể thao... trong và ngoài các dự án NƠXH, đặc biệt là tại các khu vực có đông công nhân và người lao động. Có các cơ chế, giải pháp cụ thể để hỗ trợ, khuyến khích, thu hút các DN tích cực tham gia phát triển nhà ở xã hội trên địa bàn. Đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính, tạo điều kiện thuận lợi để các DN và người dân tích cực tham gia phát triển NƠXH, nhà ở công nhân.