Kinh nghiệm của châu Âu cho thấy, có mức độ tập trung lớn các môn học chuyên ngành đường sắt, thời gian đào tạo rút ngắn hơn so với các quốc gia khác và có chương trình đào tạo tổng thể toàn diện các chuyên ngành. 
1. Đặt vấn đề
Đầu tháng 4/2025, tại phiên họp lần thứ nhất Ban Chỉ đạo các công trình, dự án quan trọng quốc gia lĩnh vực đường sắt, Thủ tướng Chính phủ đã có một số chỉ đạo quan trọng như [1]:
- Bộ Xây dựng xây dựng Đề án phát triển nguồn nhân lực, trình Chính phủ ban hành; phối hợp với Tổng công ty Đường sắt Việt Nam, các cơ quan, trường, đơn vị, địa phương liên quan để xác định rõ nhu cầu, hình thức, kế hoạch đào tạo nguồn nhân lực phục vụ công tác quản lý, vận hành, khai thác các Dự án.
- Phải có tổng công trình sư có trình độ, năng lực, kinh nghiệm để chỉ đạo các dự án.
Quá trình đào tạo, bồi dưỡng nhân lực đường sắt chất lượng cao, tiến tới tổng công trình sư đường sắt cần phải được tiến hành từng bước, có thời gian hấp thụ kiến thức, công nghệ trong và ngoài nước, áp dụng thực tiễn và đúc rút tổng kết.
Tham khảo chương trình đào tạo toàn diện kỹ thuật đường sắt tại châu Âu, tác giả là người trực tiếp tham gia chương trình nhận thấy, chương trình có thể đáp ứng yêu cầu thực tiễn triển khai các dự án đường sắt tại Việt Nam, là cơ sở tham khảo hữu ích cho các đơn vị đào tạo trong nước để xây dựng chương trình bồi dưỡng tổng hợp toàn diện.
2. Đào tạo bậc kỹ sư
Đây là chương trình đào tạo cung cấp kiến thức nền tảng về đường sắt. Chương trình gói gọn trong 3 năm thay vì cần thời gian 4 năm như Trung Quốc. Mỗi năm chia thành 4 kỳ, mỗi kỳ tích lũy 15 tín chỉ (EC – Educational Credit). Chương trình đào tạo kết hợp hài hòa lý thuyết và thực hành khi tất cả các kỳ học phải có 2 tín chỉ thực hành tại công trường. Khi sinh viên đã tích lũy kiến thức cơ bản, chương trình khuyến khích sinh viên theo đuổi chuyên ngành yêu thích sẽ thực hiện vào năm cuối (xem hình 1).
Đối với chuyên ngành đường sắt trong chương trình đào tạo kỹ sư xây dựng, chuyên ngành học có những môn liên quan tại năm 1 như “Thiết kế tích hợp”, “Quy hoạch và giao thông”; tại năm 2 như “Xây dựng thép và bê tông”. Tại năm thứ 3, sinh viên có 2 kỳ đầu tùy chọn học tập tại Khoa, tại Khoa khác trong Trường hoặc tại nước ngoài. Kỳ học tùy chọn này phải có các môn học bảo đảm tích lũy đủ 30 tín chỉ và không trùng với các môn học trong chương trình. Mục đích kỳ học này để sinh viên chuẩn bị các kiến thức cần thiết cho nghề nghiệp tương lai, định hướng chuyên sâu cho các môn học chuyên đề và đồ án tốt nghiệp.
Trong 2 kỳ cuối của năm thứ 3, sinh viên có môn học chuyên ngành “Thiết kế đường bộ và đường sắt” và có 3 lựa chọn chuyên đề (mỗi chuyên đề 4 tín chỉ). Thông thường, sinh viên theo ngành đường sắt sẽ chọn các chuyên đề: “Thiết kế hình học tuyến đường bộ và đường sắt” (Geometrical Design of Roads and Railways), “Sử dụng không gian ngầm” (Use of Underground Space) và “Thiết kế tích hợp cơ sở hạ tầng” (Integral Design of Infrastructure) (hình 2).
3. Chứng chỉ chuyên nghiệp về kỹ thuật đường sắt
Kỹ thuật đường sắt là một chuyên ngành đòi hỏi đa dạng lĩnh vực: xây dựng, điện, điện tử, cơ khí, điều khiển, tín hiệu... Để nhân sự ngành đường sắt có thể chủ động làm việc, nắm bắt và phối hợp hài hòa giao diện các lĩnh vực khác nhau, chương trình đào tạo Chứng chỉ chuyên nghiệp về kỹ thuật đường sắt (Professional Certificate Program in Railway Engineering) được hình thành từ chính nhu cầu của các Công ty thiết kế, thi công, vận hành và bảo trì đường sắt (hình 3).
Chương trình kéo dài khoảng 1 năm chia thành 4 học phần theo thứ tự lần lượt: (1) Tương tác tàu và đường ray, (2) Vận hành theo thời gian thực, (3) Bảo trì và (4) Áp dụng dự án cụ thể.
Ngoại trừ học phần cuối “Áp dụng dự án cụ thể” các học viên sẽ được làm việc cùng với giáo sư hướng dẫn, 3 học phần đầu tiên được phân chia thành các đề mục, cụ thể như bảng 1:
- Mỗi đề mục có bảng ôn tập câu hỏi - trả lời; Các học viên áp dụng lý thuyết để trả lời các câu hỏi từ thực tế.
Tổng kết điểm chiếm 20% toàn học phần.
- Mỗi đề mục có buổi thảo luận đặt vấn đề - giải quyết vấn đề; Các học viên đưa ra các vấn đề thực tiễn gặp phải. Sự đa dạng hóa của học viên (đến từ nhiều công ty khác nhau, nhiều dự án khác nhau, nhiều quốc gia khác nhau) giúp mở rộng vấn đề cả chiều sâu và chiều rộng, nâng cao tính phổ quát và tối ưu của giải pháp, càng có tính ứng dụng cao trong thực tiễn.
Tổng kết điểm chiếm 15% toàn học phần.
- Có 2 tình huống cụ thể trong thực tế cần được học viên giải quyết; Các học viên có thể được yêu cầu tính toán khoa học, đưa ra đánh giá, nhận xét về tình huống và có giải pháp giải quyết tình huống.
Tổng kết điểm chiếm 15% toàn học phần.
- Cuối mỗi học phần có 1 bài luận. Các học viên áp dụng tổng hợp lý thuyết cả học phần, vừa trả lời câu hỏi, vừa làm bài tập, vừa viết luận về các vấn đề đặt ra.
- Tại mỗi học phần đều mời các chuyên gia, nhà nghiên cứu, nhà quản lý đang hoạt động trong lĩnh vực đường sắt đến chia sẻ các vấn đề thực tế đã gặp phải và cách giải quyết các vấn đề đó.
Từ các chương trình đào tạo điển hình nêu trên có thể nhận xét, ngành đường sắt là sự tổng hợp của các lĩnh vực khác nhau.
Ở cấp bậc đại học, bên cạnh cung cấp kiến thức nền tảng, sẽ khuyến khích sinh viên tự phát triển theo chuyên ngành yêu thích nhằm phát huy tối đa sự tìm tòi, phát triển bản thân.
Ở cấp bậc cấp chứng chỉ chuyên nghiệp, sẽ trang bị bức tranh toàn cảnh về ngành đường sắt, giải quyết các mối liên hệ giữa các vấn đề trong 3 giai đoạn: Thiết kế - thi công, vận hành, bảo trì.
Ở một góc nhìn khác, đây là các nội dung công việc rất cần thiết trong một dự án đường sắt, làm cơ sở bồi dưỡng các công trình sư, tổng công trình sư tương lai. Đồng thời, danh mục các môn học tại các bậc học này có thể tham khảo để các trường đại học, cao đẳng tại Việt Nam xây dựng chương trình đào tạo, chương trình bồi dưỡng kiến thức phù hợp, đáp ứng yêu cầu của kỷ nguyên mới.
4. Tạm kết
Bài viết đã giới thiệu kinh nghiệm đào tạo kỹ sư ngành đường sắt tại châu Âu, từ bước đào tạo nền tảng đến đào tạo tổng hợp toàn diện. Các nội dung đào tạo được xây dựng từ chính nhu cầu các công ty trong ngành đường sắt nên có tính ứng dụng rất lớn.
Để cung cấp ra thị trường nhân lực đường sắt chất lượng cao, có thể bắt tay ngay vào công việc của dự án, các đơn vị đào tạo trong nước có thể tham khảo các nội dung đào tạo của châu Âu được giới thiệu trong bài viết. Đây cũng là cơ sở để xây dựng các chương trình bồi dưỡng, hình thành các công trình sư, tổng công trình sư ngành đường sắt trong tương lai của Việt Nam.
TÀI LIỆU THAM KHẢO:
[1] https://baochinhphu.vn/den-nam-2030-2045-viet-nam-phat-trien-duoc-cong-nghiep-duong-sat-102250405161338196.htm (accessed on 05 April 2025).
[2] https://uic.org/com/enews/article/railway-engineering-improve-your-decision-making (accessed on 04 March 2025).
[3] TU Delft, “Onderwijs - en examenRegeling (OER)”, Bacheloropleiding - Civiele Techniek 2023-2024.
