Việc ứng dụng AI không còn là lựa chọn, mà là đòi hỏi cấp thiết nếu chúng ta muốn làm tốt vai trò quản lý nhà nước không chỉ trên giấy tờ, mà bằng kết quả thực tiễn, minh bạch và hiệu quả. 
Trong bối cảnh Cách mạng công nghiệp lần thứ tư đang diễn ra mạnh mẽ, Trí tuệ nhân tạo (AI) không còn là khái niệm xa lạ mà đang hiện diện trong mọi lĩnh vực đời sống - từ giáo dục, y tế, giao thông đến quốc phòng. Đối với ngành Xây dựng nói chung và công tác quản lý chất lượng công trình xây dựng nói riêng, AI không chỉ là công cụ hỗ trợ, mà đang trở thành "người bạn đồng hành" không thể thiếu nếu chúng ta không muốn bị chính hệ thống mình điều hành tụt lại phía sau.
Quản lý chất lượng công trình - một lĩnh vực giàu dữ liệu nhưng chưa khai thác hết
Ngành Xây dựng hiện nay tạo ra và lưu trữ một khối lượng dữ liệu khổng lồ: Từ hồ sơ khảo sát địa chất, thiết kế, thi công, nghiệm thu, cho đến bảo trì, sửa chữa và vận hành công trình. Tuy nhiên, phần lớn dữ liệu đó vẫn được lưu trữ rời rạc, dưới dạng giấy hoặc file scan PDF, không có tính kết nối, gây lãng phí tài nguyên thông tin và khó kiểm soát chất lượng công trình.
AI có khả năng học từ dữ liệu lịch sử để phát hiện sai sót thiết kế, dự báo sự cố kết cấu, xác định điểm bất thường trong thi công, thậm chí hỗ trợ đánh giá mức độ tuân thủ quy chuẩn, tiêu chuẩn kỹ thuật.
Nhưng để làm được điều đó, dữ liệu phải được số hóa, chuẩn hóa và liên thông. Đây là điều mà nhiều đơn vị quản lý nhà nước hiện nay vẫn chưa sẵn sàng.
AI có thể làm gì cho công tác quản lý chất lượng công trình?
Một số ứng dụng cụ thể và khả thi trong 2 - 3 năm tới nếu có sự chỉ đạo quyết liệt từ lãnh đạo ngành Xây dựng:
Thứ nhất, tự động kiểm tra hồ sơ thiết kế, nghiệm thu bằng cách sử dụng AI để so sánh các bản vẽ, mô hình BIM với tiêu chuẩn kỹ thuật hiện hành.
Thứ hai, phân tích rủi ro sự cố công trình dựa trên dữ liệu lịch sử tai nạn, sai sót kỹ thuật, điều kiện địa chất - khí hậu.
Thứ ba, giám sát thi công qua hình ảnh, video từ flycam hoặc camera công trường, phát hiện sai lệch hình học, vi phạm quy trình thi công.
Thứ tư, tự động tổng hợp báo cáo chất lượng cho hàng trăm công trình đang triển khai, thay vì chờ báo cáo thủ công từ từng BQLDA.
Thứ năm, cảnh báo công trình có nguy cơ xuống cấp dựa trên dữ liệu cảm biến (IoT) kết hợp AI học sâu (deep learning).
Nếu không biết dùng AI, chúng ta sẽ bị thay thế - không phải bởi AI, mà bởi người biết dùng AI
AI không tự dưng thay thế con người. Nhưng những tổ chức, cơ quan biết cách sử dụng AI để tăng năng suất, kiểm soát rủi ro và ra quyết định nhanh hơn sẽ vượt lên.
Ngược lại, những nơi tiếp tục quản lý theo kiểu “sổ sách”, phụ thuộc vào báo cáo giấy và kinh nghiệm chủ quan sẽ tụt hậu không tránh khỏi.
Trong quản lý chất lượng công trình, sự chậm trễ vài tháng trong phát hiện sai sót có thể dẫn đến sự cố nghiêm trọng, thất thoát hàng trăm tỷ đồng và nguy cơ mất niềm tin từ xã hội. Trong khi đó, AI có thể phát hiện lỗi thiết kế lặp đi lặp lại chỉ sau vài giây.
Cần thay đổi tư duy và kỹ năng
Để AI thực sự đi vào công tác quản lý nhà nước về chất lượng công trình, trước hết Lãnh đạo cần thay đổi tư duy quản lý từ chỉ đạo hành chính sang định hướng dựa trên dữ liệu.
Chuyên viên kỹ thuật cũng cần nâng cao năng lực số, hiểu và sử dụng được các công cụ AI ít nhất ở mức cơ bản để không trở thành "người thừa" trong guồng máy đổi mới.
Việc Bộ Xây dựng ban hành các chương trình đào tạo ngắn hạn, đưa nội dung “ứng dụng AI trong quản lý chất lượng công trình” vào khung đào tạo cán bộ, cập nhật tiêu chí trong đánh giá năng lực công chức, sẽ là bước đi quyết định.
Đề xuất hành động
Giải pháp trước mắt (6 tháng - 1 năm):
Ban hành văn bản hướng dẫn thử nghiệm sử dụng AI trong kiểm tra hồ sơ chất lượng một số dự án trọng điểm (có áp dụng BIM).
Tổ chức tập huấn cho các cán bộ thuộc Cục Giám định, Cục Kinh tế và Quản lý đầu tư xây dựng, các Sở Xây dựng.
Giải pháp trung hạn (1 - 3 năm):
Tích hợp AI vào các hệ thống quản lý công trình trên nền tảng số (như Cơ sở dữ liệu quốc gia về công trình xây dựng).
Phát triển mô hình “Trung tâm giám sát chất lượng xây dựng” cấp Bộ, ứng dụng dữ liệu lớn và AI.
Kết luận
Công tác quản lý chất lượng công trình là xương sống của ngành Xây dựng và AI đang là động cơ tăng tốc của thời đại mới. Việc ứng dụng AI không còn là lựa chọn, mà là đòi hỏi cấp thiết nếu chúng ta muốn làm tốt vai trò quản lý nhà nước không chỉ trên giấy tờ, mà bằng kết quả thực tiễn, minh bạch và hiệu quả.
Chúng ta có thể không chạy đua với AI, nhưng không thể đứng ngoài khi thế giới đã lên tàu. Người cán bộ xây dựng của thời đại mới phải biết cách dùng công nghệ để giám định chất lượng, như một kỹ sư biết dùng thước, máy toàn đạc hay phần mềm thiết kế.
Nếu không, chính chúng ta sẽ là “vấn đề chất lượng” đầu tiên cần được xử lý.
