Những bất cập lớn trong thực hiện các dự án đầu tư xây dựng tại Việt Nam

07:00 27/02/2023
Nhà thầu xây dựng Việt Nam thường xuyên gặp trở ngại trong hoạt động đầu tư xây dựng, phải tham gia vào hầu hết các dự án mà khâu khảo sát thiết kế còn mang tính chất “qua loa”, mặt bằng dự án “xôi đỗ”… và phải đối mặt với nhiều bất cập trong công tác thanh toán, quyết toán…

Vừa thi công vừa trình duyệt dự toán 

Thực trạng thường xuyên xảy ra tại các công trình xây dựng tại Việt Nam là việc thay đổi thiết kế các hạng mục công trình, bổ sung hạng mục công trình theo yêu cầu của chủ đầu tư, địa phương, đơn vị sử dụng do đại chất thay đổi, do thay đổi mỏ vật liệu…

Tổng công ty CP Xuất nhập khẩu và xây dựng Việt Nam (Vinaconex) cho biết, chính vì những thay đổi này, nhà thầu gặp không ít khó khăn trong tập hợp hồ sơ xin duyệt chủ trương, duyệt bản vẽ thiết kế điều chỉnh, duyệt dự toán phát sinh, duyệt đơn giá ký phụ lục hợp đồng… Để hoàn thiện các bước thực hiện công việc này mất rất nhiều thời gian do thủ tục, trình tự duyệt hồ sơ phải qua nhiều bộ phận quản lý, phê duyệt.

Trong khi đó, chủ đầu tư vẫn yêu cầu nhà thầu phải bám sát tiến độ dự án. Do đó, nhà thầu vừa phải thi công vừa phải trình duyệt dự toán, điều chỉnh hợp đồng… tiểm ẩn rất nhiều rủi ro.

Về khó khăn thực tế tại doanh nghiệp khi thực hiện các dự án công trình giao thông, Tổng công ty Xây dựng số 1 - CTCP (CC1) cho biết, khâu khảo sát thiết kế thường không đủ thời gian do phụ thuộc vào việc bố trí vốn, kế hoạch đấu thầu và được triển khai gấp để đáp ứng tiến độ tổng thể, tiến độ ghi vốn.

Chi phí cho công tác khảo sát thiết kế ở giai đoạn lập báo cáo nghiên cứu khả thi thường thấp dẫn tới thiếu dữ liệu khảo sát, chất lượng khảo sát không cao làm ảnh hưởng đến chất lượng thiết kế, phát sinh chi phí xây dựng, chi phí biện pháp, chi phí tài chính đối với những điều chỉnh thiết kế ở các bước tiếp theo trong quá trình thực hiện dự án.

Ngoài ra có thực trạng phổ biến là, có đến 90% công trình đều triển khai trong điều kiện chưa hoàn thành GPMB, mặt bằng xôi đỗ, đan cắt bởi công trình hiện hữu và đường giao thông, dẫn tới phải thay đổi biện pháp thi công, chờ việc làm, làm tăng chi phí biện pháp thi công, chi phí hoạt động, chi phí tài chính của nhà thầu.

Chậm thanh toán công nợ 

Các doanh nghiệp ngành Xây dựng cũng thường xuyên gặp phải những vướng mắc với chủ đầu tư trong thanh toán, quyết toán khối lượng công việc hoàn thành làm ảnh hưởng không nhỏ tới dòng tiền của doanh nghiệp, đặc biệt là đối với các dự án xây dựng bằng nguồn vốn đầu tư công, vốn ngoài đầu tư công.

Theo quy định về thời hạn thanh toán, việc thanh toán khối lượng hoàn thành cho nhà thầu được xác định trong một thời gian nhất định tại Khoản 8.4 Điều 8 mẫu hợp đồng kèm theo Thông tư số 09/2016/TT-BXD. Tuy nhiên, một số hợp đồng do Công ty CP Tập đoàn Cienco4 đang thực hiện như dự án cao tốc Bắc - Nam giai đoạn 2017 - 2020, chủ đầu tư yêu cầu thêm điều kiện “dự án được bố trí đủ vốn” mới thanh toán đúng thời hạn. Quy định này sẽ đẩy rủi ro về phía nhà thầu/nhà đầu tư.

Bên cạnh đó, nhiều dự án khi không có vốn thì chủ đầu tư không ký phiếu giá, tránh lên công nợ khi nhà thầu yêu cầu thanh toán.

Thời hạn thanh toán khi giá trị hợp đồng sau điều chỉnh vượt giá gói thầu thường kéo dài do phải chờ cấp có thẩm quyền phê duyệt. Việc giá trị hợp đồng sau điều chỉnh vượt giá gói thầu không phải nguyên nhân do nhà thầu, mà do biến động của thị trường diễn ra bất thường do chủ đầu tư không lường trước các nội dung phát sinh, điều chỉnh.

Pháp luật về xây dựng không bắt buộc giữ lại khoản tiền phục vụ quyết toán. Tuy nhiên, các hợp đồng hiện nay thường quy định giữ lại 2 - 5% chờ quyết toán. Như vậy, chi phí tạm giữ sẽ là từ 7 - 10%, bao gồm cả tạm giữ bảo hành và tạm giữ quyết toán. Đây là một con số quá lớn đối với các nhà thầu.

Trong khi đó, hiện không có quy định nào bắt buộc chủ đầu tư cả nhà nước và tư nhân phải có bảo lãnh. Như vậy, nhà thầu làm xong công trình không thể thu được tiền, hầu như nhà thầu ở trong tình trạng phải chờ tiền công trình chưa được thanh toán, thậm chí có các khoản nợ kéo dài nhiều năm nhưng không có cơ quan nào đứng ra xử lý triệt để.

Tình trạng chậm thanh toán công nợ là vấn đề nhức nhối, ảnh hưởng rất xấu đến dòng tiền và lợi ích hợp pháp của doanh nghiệp, ảnh hưởng đến tình trạng đóng bảo hiểm cho người lao động, nộp thuế cho Nhà nước.

Tính đến hết quý II/2022, có rất nhiều gói thầu/dự án đang tồn tại nợ đọng của Cienco4 như: Cầu Đông Trù, cầu Vĩnh Tuy, gói J3 Bến Lức - Long Thành, cầu Dùng, gói 3A-4A Bình Định, cầu Trung Hòa…

Đặc biệt, tại Tổng công ty Xây dựng Trường Sơn, tính đến thời điểm 31/3/2022, tổng nợ phải thu là hơn 1.500 tỷ đồng, trong đó nợ từ chủ đầu tư quản lý vốn nhà nước hơn 1.000 tỷ đồng, doanh nghiệp tư nhân nợ trên 500 tỷ đồng. Xét về thời gian, nợ từ 1 - 3 năm hơn 500 tỷ đồng, nợ 3 - 5 năm hơn 500 tỷ đồng, nợ trên 5 năm gần 150 tỷ đồng.

Khi những khó khăn này kéo dài, tất yếu, sẽ dẫn đến những tranh chấp trong thực hiện hợp đồng. Từ đó đặt ra vấn đề, cần có giải pháp cụ thể để ngăn ngừa, xử lý các tranh chấp trong thực hiện hợp đồng xây dựng.

Bình luận