Những sáng kiến về môi trường và quy định giảm phát thải đang đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy việc sử dụng xe buýt điện cho các tuyến liên tỉnh ở các quốc gia trên thế giới. Ấn Độ
Xe buýt ở Ấn Độ chủ yếu là xe buýt nông thôn và liên tỉnh, chiếm 70% toàn bộ đội xe buýt của quốc gia, với khoảng 102.541 trong số 146.559 xe buýt công cộng do các doanh nghiệp vận tải nhà nước vận hành hoạt động trên thị trường nông thôn và liên tỉnh vào cuối tháng 3/2022, trong khi 44.018 xe buýt còn lại ở các khu vực thành thị.
Ấn Độ có khoảng 2.000 xe buýt điện hoạt động vào cuối tháng 6/2022 trong khi khoảng 7.000 xe buýt được ký hợp đồng triển khai vào năm 2023. Chính phủ Ấn Độ gần đây đã công bố Chương trình xe buýt điện quốc gia (NEBP) nhằm mục đích triển khai thêm 50.000 xe buýt điện mới trong tương lai gần, trong đó xe buýt nông thôn và liên tỉnh dự kiến sẽ chiếm thị phần đáng kể.
Đặc điểm của xe buýt liên tỉnh và xe buýt tuyến cố định chạy số kilomet trên một hành trình dài, do đó tăng yêu cầu về pin và chi phí điện. Các hạn chế phạm vi hoạt động của xe buýt điện có thể đòi hỏi phải sử dụng thêm xe buýt để cung cấp số chuyến đi tương đương với xe chạy động cơ đốt trong (ICE). Do đó, việc bố trí trạm sạc phù hợp cũng là một phần quan trọng của chiến lược điện khí hóa xe buýt đường dài.
Đặc điểm của loại hình xe buýt này là hoạt động theo điểm đầu và điểm cuối. Do đó, Ấn Độ đề xuất lựa chọn các thông số kỹ thuật công nghệ xe buýt như loại và kích thước pin, mức tiêu thụ năng lượng và phạm vi sạc một lần, cùng với các thông số kỹ thuật công nghệ bộ sạc như công suất và tốc độ sạc, cần được xác định theo loại dịch vụ.
Trung Quốc
Trung Quốc hiện là quốc gia dẫn đầu thị trường xe điện toàn cầu, chiếm 44% tổng lượng xe điện thế giới, đăng ký hơn 4 triệu xe ô tô điện, 300 triệu xe hai bánh điện (hơn 50% thị trường toàn cầu) và hơn 420.000 xe buýt điện (99% thị trường toàn cầu) vào năm 2020.
Không giống như các khu vực khác, xe điện chạy hoàn toàn bằng pin (BEV) phổ biến hơn ở Trung Quốc so với xe điện kết hợp plug-in (PHEV) và chiếm 80% tổng doanh số. Trung Quốc đã tập trung vào BEV như một phần trong chiến lược ngành của họ nhằm tăng tốc cả sản xuất xe và pin, điều này đã dẫn đến việc cung cấp các khoản trợ cấp gắn với phạm vi phương tiện và năng lực sản xuất.
Từ năm 2009 - 2022, Chính phủ Trung Quốc đã phân bổ tới hơn 200 tỷ Nhân dân tệ (tương đương 29 tỷ USD) vào các khoản trợ cấp và giảm thuế cho xe điện, hỗ trợ các công ty xe điện duy trì hoạt động trong những năm đầu, triển khai chính sách ưu đãi nhằm khuyến khích người dân mua xe điện. Ngoài việc giảm thuế và hỗ trợ thì nước này còn dành ra một nguồn ngân sách đáng kể cho nghiên cứu và phát triển.
Chương trình trợ cấp của Trung Quốc để loại bỏ xe buýt diesel và chuyển sang xe buýt điện là một mô hình thành công mà nhiều quốc gia trong đó có Việt Nam có thể học hỏi. Các bài học quan trọng bao gồm việc cung cấp trợ cấp tài chính mạnh mẽ, đảm bảo cơ sở hạ tầng sạc, khuyến khích sự đổi mới trong ngành sản xuất và theo dõi hiệu quả của các chương trình trợ cấp.
Một trong những chính sách đặc biệt của Trung Quốc đó là chính sách ưu đãi và các khoản trợ cấp của chính phủ Trung Quốc không bị giới hạn ở các công ty nội địa mà áp dụng cho cả các hãng xe nước ngoài.
Theo đánh giá của các chuyên gia, sự phát triển của ngành công nghiệp xe điện Trung Quốc thật sự gắn bó sâu sắc với hãng Tesla (Mỹ) khi đưa ra các ưu đãi tích cực để mời Tesla xây dựng các cơ sở sản xuất tại nước này. Gigafactory (nhà máy siêu lớn) của Tesla ở Thượng Hải được xây dựng cực kỳ nhanh chóng vào năm 2019 nhờ các chính sách thuận lợi của địa phương và hiện đã trở thành trung tâm sản xuất hiệu quả nhất của Tesla khi chiếm hơn một nửa số xe Tesla được giao vào năm 2022. Ngày nay, Trung Quốc là một phần không thể thiếu trong chuỗi cung ứng của Tesla.
Trung Quốc yêu cầu mỗi nhà sản xuất/nhập khẩu xe (cung cấp ít nhất 30.000 xe/năm) phải sản xuất/nhập khẩu tối thiểu một tỷ lệ xe điện nhất định. Con số này năm 2018 là 10%, tăng lên mức 12% năm 2019, 15% vào năm 2021 và nâng mục tiêu vào năm 2025 là 20%.
Thúc đẩy giao thông công cộng sử dụng điện và năng lượng mới là một trong những chiến lược của Chính phủ Trung Quốc để thúc đẩy giao thông bền vững và thân thiện với môi trường. Chính vì vậy, Chính phủ và chính quyền địa phương đưa ra nhiều chính sách hỗ trợ và thúc đẩy thị trường thông qua các chính sách như trợ cấp cho việc mua sắm phương tiện như giảm thuế, vận hành phương tiện và các chính sách loại bỏ phương tiện chạy động cơ đốt trong và ngừng hoạt động của xe buýt.
Đến cuối năm 2019, hơn 400.000 xe buýt năng lượng mới hoạt động tại Trung Quốc. Thị phần xe buýt chạy năng lượng mới tăng từ 1% năm 2013 lên 55% vào năm 2019.
Trong bối cảnh nhu cầu về an toàn năng lượng, để đạt được mục tiêu giảm phát thải các-bon và ô nhiễm không khí, nhưng cũng thúc đẩy ngành công nghiệp ô tô và các công nghệ cốt lõi liên quan, Trung Quốc ban hành nhiều chính sách hỗ trợ và khuyến mãi khác nhau để đạt được việc sử dụng xe năng lượng mới và xe buýt năng lượng mới.
Từ năm 2000 đến năm 2008, “ba chiều dọc và ba chiều ngang” bố trí khái niệm nghiên cứu và phát triển (R&D) đã được thông qua bởi Bộ Khoa học và Công nghệ đạt được đột phá về công nghệ lõi phương tiện sử dụng năng lượng mới và hiện thực hóa thành lập ngành công nghiệp NEV từ con số 0.
Từ năm 2009 đến năm 2012, Bộ Khoa học và Công nghệ, Bộ Tài chính, Ngân hàng Nhà nước, Ủy ban Phát triển và cải cách (NDRC) và Bộ Công nghiệp và Công nghệ thông tin (MIIT) cùng nhau ra mắt chương trình “10 thành phố và hàng ngàn xe cộ”. Mục đích của Chương trình là thúc đẩy NEV trong giao thông công cộng, khu vực dịch vụ taxi nhằm đạt được phát triển định hướng thị trường cho giai đoạn đầu tiên và các khu vực thí điểm. Về mặt chính sách cấp cao nhất, ngành công nghiệp NEV được chia làm ba kỳ kế hoạch, mỗi kỳ kế hoạch là 5 năm: (i) Giai đoạn 2009 - 2012: Giai đoạn tiếp nhận NEV; Giai đoạn 2013 - 2015: Giai đoạn phát triển thị trường NEV và giai đoạn 2016 - giai đoạn áp dụng đại trà trên toàn quốc. Trung Quốc xác định các trách nhiệm của các bộ, ngành, địa phương trong việc thúc đẩy xe buýt. Cụ thể:
► Ủy ban Phát triển và Cải cách quốc gia (NDRCC) đóng vai trò lãnh đạo trong việc soạn thảo chính sách công nghiệp và thúc đẩy phát triển bền vững, bao gồm kế hoạch tiết kiệm năng lượng và giảm phát thải.
► Bộ Công nghiệp và Công nghệ thông tin chịu trách nhiệm về sản phẩm NEV và quyền nhập thị trường doanh nghiệp (ví dụ: Quyền cho các nhà sản xuất xe buýt tham gia thị trường).
► Bộ Tài Chính chịu trách nhiệm xây dựng chính sách tài chính và thuế cho việc mua sắm và vận hành NEV
► Bộ GTVT chịu trách nhiệm lập kế hoạch và quản lý hoạt động vận tải hành khách đô thị và nông thôn dịch vụ vận tải, phương tiện, nhà ga và cơ sở vật chất.
► Cơ quan quản lý năng lượng quốc gia (NEA) chịu trách nhiệm về các vấn đề liên quan đến năng lượng (dầu mỏ và điện) và điều phối cấp cao giữa việc quy hoạch trạm sạc, xây dựng cơ sở hạ tầng và các chính sách tương ứng.
► Bộ Nhà ở và Phát triển Đô thị - Nông thôn chịu trách nhiệm thực chính sách liên quan đến xây dựng tính phí cơ sở hạ tầng và tiện nghi.
Một số loại trợ cấp và miễn thuế cho xe buýt NEV như sau:
Trợ cấp mua xe mới: Trợ cấp cho hoạt động thúc đẩy xe buýt NEV: Bộ Tài chính, Bộ Công nghiệp và Công nghệ thông tin và Bộ GTVT cung cấp các hoạt động hỗ trợ hàng năm cho xe buýt năng lượng mới đáp ứng yêu cầu kỹ thuật và vận hành. Việc trợ cấp khác nhau dựa trên chiều dài của xe buýt và các loại sạc với vòng đời hoạt động chung là 8 năm.
Như vậy, một chiếc xe buýt loại có chiều dài hơn 10 m chạy pin điện có thể được trợ cấp khoảng 80.000 Nhân dân tệ (tương đương khoảng 280 triệu đồng).
Song song việc trợ cấp từ chính quyền Trung ương thì chính quyền địa phương cũng xác định các tỷ lệ trợ cấp. Điển hình, ở Bắc Kinh, tỷ lệ giữa chính quyền Trung ương và địa phương là 1:0,5. TP Nam kinh giai đoạn 2018 - 2019, Thẩm Quyến năm 2018, chính quyền cấp khoản trợ cấp cho xe buýt chạy năng lượng mới lên tới 90.000 RMB (tương đương 315 triệu đồng). Khi bán NEV, các nhà sản xuất sẽ thanh toán với người mua theo giá sau khi trợ cấp (khi bán xe buýt NEV cho khách hàng, giá phải là giá gốc trừ đi các khoản trợ cấp tương ứng.
Bên cạnh các chính sách trợ cấp quốc gia, Nam Kinh cũng đưa ra các chính sách trợ cấp hoạt động liên quan đến số kilomet lái xe thực tế...
Ưu đãi thuế: Các doanh nghiệp sẽ được ưu đãi thuế mua xe và giảm thuế mua xe: Miễn thuế mua xe từ ngày 01/12/2012 - 01/12/2015 và chính sách này tiếp tục được duy trì ngày 01/01/2016 - tháng 12/2016). Ngày 01/01/2020, chính sách miễn thuế mua xe đã được viết vào Luật Thuế mua xe (Vehicle Purchasing Tax Law) và được thông qua năm 2018, có hiệu lực từ ngày 01/7/2019.
Nếu giá mua xe buýt NEV (battery-electric, plug-in hybrid and fuel cell) là 850.000 RMB vào năm 2018 thì sẽ được miễn thuế khoảng 75.000 RMB (tương đương 263 triệu đồng). Tương ứng, luật pháp và chính quyền địa phương có thể cung cấp miễn giảm thuế thường xuyên và miễn trừ cho các phương tiện công cộng đô thị và các nhà điều hành. Tiêu chuẩn thuế hàng năm cho mỗi xe là 489 RMB (tương đương 1,6 triệu đồng).
Cộng đồng châu Âu
Khi châu Âu tiến tới các giải pháp giao thông bền vững hơn, việc áp dụng xe buýt điện liên tỉnh (e-bus) đang nổi lên như một thành phần quan trọng trong việc giảm phát thải lĩnh vực vận tải hành khách. Mặc dù đang trong giai đoạn đầu, thị trường xe buýt điện liên tỉnh đang mở rộng, được thúc đẩy bởi những tiến bộ công nghệ và khuôn khổ pháp lý hỗ trợ.
Xe buýt điện liên tỉnh đang dần trở thành một xu hướng quan trọng trong lĩnh vực vận tải hành khách tại châu Âu.
Mặc dù chỉ có khoảng 200 xe buýt điện liên tỉnh được đăng ký tại châu Âu vào năm 2023, thấp hơn rất nhiều so với hơn 6.000 xe buýt điện nội thành, nhưng nhờ sự phát triển vượt bậc của công nghệ và các thay đổi trong quy định, phân khúc này đang từng bước mở rộng.
