Một công nghệ giao thông đô thị hoàn toàn mới đang chuẩn bị ra mắt tại New Zealand, hứa hẹn mang đến trải nghiệm vận chuyển riêng tư, hiệu quả và thân thiện môi trường. Dự kiến đi vào hoạt động từ năm 2026 tại Queenstown, hệ thống này là một công nghệ mới nổi trong lĩnh vực hạ tầng giao thông đô thị. Hệ thống mang tên Whoosh đang thu hút sự chú ý tại New Zealand nhờ ý tưởng mới lạ: sử dụng các khoang pod (cabin) tự hành treo trên hệ thống cáp và ray thép để vận chuyển hành khách tại các khu vực đô thị. Dự kiến đi vào hoạt động thử nghiệm vào năm 2026 tại khu vực Queenstown, một địa phương du lịch nổi tiếng nhưng có hạ tầng giao thông hạn chế - hệ thống này hứa hẹn mang đến trải nghiệm di chuyển một cách riêng tư, nhanh chóng và ít bị ảnh hưởng bởi tình trạng ùn tắc mặt đất.
Khác với cáp treo truyền thống, các cabin của Whoosh được thiết kế độc lập, có động cơ và khả năng tự chuyển tuyến mà không phụ thuộc vào hệ dây kéo vòng kín. Nhờ đó, mỗi cabin có thể chọn tuyến đường tối ưu từ điểm xuất phát đến điểm đến, mà không cần dừng tại các trạm trung gian. Hệ thống sử dụng kết hợp giữa các đoạn cáp căng dài 150 - 300 m và các đoạn ray thép ngắn để rẽ hướng và vượt chướng ngại địa hình. Các nhà ga tối giản có thể được xây dựng ngay trên bãi đỗ xe hoặc kết nối trực tiếp từ mái nhà, cho phép lắp đặt mạng lưới ở những khu vực không khả thi với đường bộ truyền thống.
Các cabin của Whoosh được thiết kế kín, vận hành bằng pin điện, có hệ thống điều hòa, Wi-Fi, giải trí và điều hướng tự động. Tốc độ vận hành dự kiến khoảng 40 km/h - thấp hơn ô tô, nhưng do không phải dừng và tránh được tắc đường, thời gian di chuyển thực tế có thể rút ngắn hơn trong điều kiện đô thị đông đúc. Thiết kế cabin cũng cho phép nghiêng khi vào cua, tạo cảm giác êm ái hơn và giảm tác động của lực quán tính. Theo đại diện công ty, một chuyến đi dài trên hệ thống sẽ tiêu tốn năng lượng vô cùng ít, điều này cho thấy tiềm năng tiết kiệm điện năng đáng kể so với các phương tiện giao thông hiện có.
Tính khả thi và phạm vi ứng dụng
Whoosh không phải là một giải pháp giao thông đại trà trong hiện tại, mà vẫn đang ở giai đoạn nguyên mẫu và thử nghiệm. Ý tưởng này khởi nguồn từ một dự án nghiên cứu do công ty Holmes Solutions phát triển, ban đầu phục vụ nhu cầu đưa đón nội bộ trong khuôn viên doanh nghiệp. Sau khi dự án thử nghiệm tại Mỹ bị gián đoạn do COVID-19, đội ngũ kỹ sư đã tiếp tục hoàn thiện công nghệ và giới thiệu tại thị trường New Zealand, nơi có địa hình đặc thù và phù hợp để thử nghiệm mô hình nhỏ.
Chi phí dự kiến để triển khai hạ tầng Whoosh vào khoảng 5 triệu USD mỗi km, thấp hơn đáng kể so với đường bộ (10-20 triệu USD/km) hay đường sắt (có thể lên tới 100 triệu USD/km). Tuy nhiên, mức đầu tư này vẫn không nhỏ, đặc biệt với các quốc gia đang phát triển. Thêm vào đó, thiết kế mạng lưới yêu cầu không gian ba chiều, hành lang trên cao, và hệ thống nhà ga đặc thù - những yếu tố có thể vấp phải trở ngại về quy hoạch đô thị, sở hữu đất và chồng lấn hạ tầng. Hơn nữa, để vận hành hiệu quả, hệ thống yêu cầu sự phối hợp chặt chẽ giữa quy hoạch đô thị, công nghệ, quản lý vận hành và tài chính, những yếu tố cần thời gian và nền tảng kỹ thuật nhất định để hội tụ.
Dù vậy, hệ thống Whoosh là một ví dụ đáng chú ý về cách các công nghệ mới có thể mở ra hướng tiếp cận giao thông sáng tạo, đặc biệt trong các khu vực có nhu cầu cao, địa hình phức tạp nhưng không gian mặt đất hạn chế. Nếu thành công tại Queenstown, mô hình này có thể được cân nhắc nhân rộng tại các khu nghỉ dưỡng, khu đô thị mới hoặc các khuôn viên lớn, nơi có điều kiện thuận lợi về không gian và kiểm soát hạ tầng.
