Khởi kiện dân sự và khởi tố hình sự đối với người sử dụng lao động có hành vi chậm đóng, trốn đóng BHXH đang bế tắc. Đại biểu Đỗ Thị Việt Hà - Đoàn ĐBQH tỉnh Bắc Giang đề nghị bổ sung chế tài nhằm hạn chế tình trạng này, trong đó có việc khấu trừ nợ BHXH qua tài khoản ngân hàng…
Bất cập quy định thẩm quyền khởi kiện
Sáng 23/11, Quốc hội thảo luận ở hội trường về dự án Luật BHXH (sửa đổi). Phát biểu tại hội trường, đại biểu Đỗ Thị Việt Hà - Đoàn ĐBQH tỉnh Bắc Giang có ý kiến tham gia hoàn thiện quy định nâng cao hiệu lực xử lý đối với hành vi chậm đóng, trốn đóng BHXH.
Theo đại biểu Đỗ Thị Việt Hà, việc khởi kiện dân sự và khởi tố hình sự đối với người sử dụng lao động có hành vi chậm đóng, trốn đóng BHXH đang bế tắc.
Đại biểu Đỗ Thị Việt Hà phản ánh, từ thực tiễn của tỉnh Bắc Giang cho thấy, mặc dù Liên đoàn Lao động tỉnh Bắc Giang đã rất tích cực, song việc thực hiện cơ chế tổ chức công đoàn khởi kiện doanh nghiệp ra Tòa án đối với các hành vi nợ BHXH nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp chính đáng của công nhân lao động chưa thực sự hiệu quả do gặp 4 khó khăn lớn như: (1) Khó khăn do quy định thẩm quyền khởi kiện ra Tòa án là của công đoàn cơ sở tại doanh nghiệp, trong khi đó cán bộ công đoàn cơ sở là người được người sử dụng lao động tuyển dụng, trả lương nên rất khó thuyết phục những người này đứng tên đại diện cho công đoàn cơ sở khởi kiện người sử dụng lao động.
(2) Khó khăn do quy định, một trong những thủ tục để công đoàn cơ sở khởi kiện doanh nghiệp là phải được sự ủy quyền của từng người lao động. Trong khi doanh nghiệp dừng sản xuất, người lao động đã đi làm ở nhiều doanh nghiệp khác, vì vậy công đoàn cơ sở gặp rất nhiều khó khăn để lấy được hàng trăm giấy ủy quyền của người lao động.
(3) Khó khăn do quy định liên quan đến người đại diện theo pháp luật của doanh nghiệp khi người này đã xuất cảnh nên không có người đại diện để hòa giải với công đoàn cơ sở. Do đó, không có căn cứ để Tòa án ra quyết định công nhận kết quả hòa giải thành ngoài Tòa án và tiến hành thi hành án.
(4) Khó khăn do điều kiện về tài sản của doanh nghiệp để bảo đảm thi hành án. Doanh nghiệp gần như không tài sản để bảo đảm thi hành án, bởi tài khoản của doanh nghiệp gần như không có tiền, nhà xưởng của các doanh nghiệp chủ yếu đi thuê, máy móc tài sản đã thế chấp tại ngân hàng.
Cần bổ sung thêm chủ thể có quyền, trách nhiệm khởi kiện
Theo quy định của dự thảo Luật, có 2 chủ thể có quyền và trách nhiệm khởi kiện đối với người sử dụng lao động có hành vi chậm đóng, trốn đóng BHXH, đó là công đoàn thể hiện ở điểm c khoản 1 Điều 13 và cơ quan BHXH thể hiện ở khoản 4 Điều 37 dự thảo Luật.
Ngoài việc quy định khởi kiện về dân sự, dự thảo Luật cũng quy định cơ quan BHXH kiến nghị khởi tố theo quy định của pháp luật khi người sử dụng lao động có dấu hiệu phạm tội trốn đóng BHXH theo quy định của Bộ luật Hình sự, nội dung này thể hiện ở khoản 5 Điều 37 dự thảo Luật.
Tuy nhiên, đại biểu Đỗ Thị Việt Hà cho rằng, quy định trên là chưa đầy đủ. Đề nghị chỉnh sửa, bổ sung khoản 4, khoản 5, Điều 37 theo hướng: Khi người sử dụng lao động có hành vi chậm đóng, trốn đóng BHXH và cơ quan có thẩm quyền đã áp dụng các biện pháp xử lý vi phạm hành chính mà người sử dụng lao động vẫn không đóng hoặc đóng không đủ số tiền BHXH bắt buộc phải đóng, thì không chỉ cơ quan BHXH, mà tổ chức công đoàn và người lao động cũng có quyền khởi kiện người sử dụng lao động theo quy định của pháp luật.
Bên cạnh đó, đại biểu Đỗ Thị Việt Hà cũng đề nghị ban soạn thảo tiếp tục rà soát, nghiên cứu, bổ sung một số biện pháp, chế tài như: Khấu trừ tiền nợ BHXH tại các tài khoản ngân hàng sau khi đã có thông báo, đôn đốc của cơ quan BHXH trong thời gian nhất định (có thể là 3 tháng); Công khai danh tính các đơn vị nợ BHXH trên các phương tiện thông tin đại chúng…
Đồng thời khi người sử dụng lao động có dấu hiệu phạm tội trốn đóng BHXH theo quy định của Bộ luật Hình sự, thì không chỉ cơ quan BHXH, mà tổ chức công đoàn, các cơ quan thanh tra, kiểm tra về lao động, BHXH và người lao động đều có quyền kiến nghị khởi tố theo quy định của pháp luật.
Song song với đó cần hoàn thiện các quy định pháp luật có liên quan, bảo đảm tính khả thi, hiệu lực, hiệu quả của việc khởi kiện, khởi tố đối với các hành vi chậm đóng, trốn đóng BHXH. Vì vậy, cùng với việc sửa đổi Luật BHXH, đề nghị Quốc hội nghiên cứu sửa đổi đồng bộ các luật có liên quan như: Bộ luật Hình sự, Bộ luật Dân sự, Bộ luật Tố tụng hình sự, Bộ luật Tố tụng dân sự, Luật Lao động, Luật Công đoàn… để nâng cao tính khả thi, hiệu lực, hiệu quả của quy định trên, mà quan trọng nhất là bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của công nhân và người lao động.
Theo báo cáo của Chính phủ, trong năm 2022, chỉ riêng số doanh nghiệp, đơn vị chậm đóng BHXH kéo dài 3 năm lên tới 56% và trên phạm vi cả nước có 198 nghìn doanh nghiệp đơn vị chậm đóng BHXH. Hệ lụy mà người lao động phải gánh chịu, chỉ tính riêng người lao động bị chậm đóng BHXH trong năm 2022 lên tới 2,6 triệu người, trong đó số tiền khó có khả năng thu hồi do doanh nghiệp giải thể, phá sản hoặc chủ doanh nghiệp đã bỏ trốn là 2.500 tỷ đồng.
BHXH thực hiện theo nguyên tắc đóng hưởng. Khi người lao động bị trốn đóng, chậm đóng BHXH, tất cả quyền lợi của người lao động đều bị ảnh hưởng, người lao động sẽ không được chi trả các chế độ: Ốm đau, thai sản, bệnh nghề nghiệp, tai nạn lao động, hưu trí, tử tuất.
