Không chỉ tập trung vào các đại dự án hạ tầng, ngành Đường sắt Việt Nam trong thời gian qua đã có nhiều nỗ lực cải thiện vệ sinh môi trường trong vận hành hằng ngày. Từ nhà ga đến toa tàu, những thay đổi thiết thực đang từng bước nâng cao chất lượng phục vụ và hình ảnh, giúp nâng tầm trải nghiệm cho hành khách. Chuyển biến từ ga lên tàu
Những năm gần đây, hành khách đi tàu không còn xa lạ với hình ảnh các toa tàu được lau rửa sáng bóng, nhà vệ sinh sạch sẽ, thùng rác được phân loại rõ ràng hay khẩu hiệu "giữ gìn vệ sinh chung" xuất hiện khắp các ga lớn như Hà Nội, Sài Gòn, Đà Nẵng...
Theo Tổng công ty Đường sắt Việt Nam (VNR), kể từ năm 2022, hơn 70% đoàn tàu khách được nâng cấp hệ thống vệ sinh khép kín, không xả thải ra đường ray. Theo lãnh đạo VNR, việc lắp đặt toilet tự hoại thay cho hệ thống xả thẳng xuống đường ray là một bước ngoặt xanh hóa của ngành Đường sắt.
Tại các nhà ga lớn, hệ thống thùng rác phân loại, xe hút bụi, camera giám sát vệ sinh và đội vệ sinh thường trực 24/7 đã được triển khai. Bên cạnh đó, các công ty vận tải đường sắt khu vực cũng đầu tư hệ thống lọc nước, xử lý nước thải sinh hoạt tại nhà ga để tránh gây ô nhiễm cho khu dân cư lân cận.
Thực hiện mục tiêu xây dựng môi trường “xanh - sạch - đẹp”, xây dựng ngành Đường sắt văn minh, hiện đại, năm 2023, Tổng công ty Đường sắt Việt Nam đã phát động phong trào “Đường tàu - Đường hoa”. Với sự phối hợp tích cực của chính quyền các địa phương, phong trào được phát động sâu rộng thu hút sự tham gia đông đảo của người lao động và nhân dân 34 tỉnh, thành phố có đường sắt đi qua. Với phương châm hành động “Mỗi cung đường - Một loài hoa; Mỗi khu ga - Một điểm đến”, phong trào đã góp phần xây dựng môi trường đường sắt bền vững, phát huy tiềm năng khu ga. Theo thống kê, hiện toàn ngành đã trồng được gần 80 km cây, hoa các loại; thu dọn hàng nghìn tấn rác thải; môi trường khu ga và của người dân dọc hai bên đường sắt đã được cải thiện rõ rệt.
Theo kết quả khảo sát, hơn 80% hành khách đánh giá tích cực về chất lượng vệ sinh trên tàu và tại ga. Trong đó, các tàu SE (Bắc - Nam) và các tuyến Yên Viên - Hạ Long, Hà Nội - Hải Phòng ghi nhận mức hài lòng cao nhất. Nhiều hành khách đánh giá vài năm trở lại đây tàu đã sạch hẳn, có giấy, có nước, không còn mùi hôi.
Thời gian qua, ngành Đường sắt cũng triển khai các chiến dịch truyền thông nâng cao ý thức hành khách không xả rác bừa bãi, hạn chế sử dụng nhựa dùng một lần cùng xây dựng hình ảnh giao thông văn minh. Một số tuyến tàu còn thí điểm chương trình “Chuyến tàu không rác nhựa” với các suất ăn sử dụng bao bì sinh học.
Sự vào cuộc của hành khách cũng là yếu tố quan trọng. Nhiều đoàn tàu đã đặt các bảng khuyến nghị hành khách không sử dụng chai nhựa mà thay bằng bình cá nhân. Một số trường học, đoàn thể còn tổ chức các chuyến tham quan “trải nghiệm xanh” bằng tàu hỏa cho học sinh tiểu học, giúp nâng cao ý thức môi trường từ sớm. Đây là mô hình vừa giáo dục vừa quảng bá hiệu quả.
Bồi dưỡng, đào tạo nâng cao nhận thức môi trường
Bên cạnh các biện pháp kỹ thuật, ngành Đường sắt cũng đặc biệt chú trọng đến công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, nhân viên nhằm nâng cao hiệu quả bảo vệ môi trường trong hoạt động vận hành. Những nỗ lực này không chỉ được triển khai ở cấp Trung ương mà còn lan tỏa tới nhiều địa phương như Hải Phòng, TP.HCM, Lào Cai…
Song song với các biện pháp kỹ thuật, ngành Đường sắt cũng đặc biệt chú trọng đến công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, nhân viên nhằm nâng cao hiệu quả bảo vệ môi trường trong hoạt động vận hành. Các công ty vận tải đường sắt tại Hà Nội và Sài Gòn đã xây dựng chương trình đào tạo định kỳ cho các đoàn tiếp viên về “giao tiếp xanh”, trong đó bao gồm hướng dẫn hành khách phân loại rác, sử dụng nhà vệ sinh đúng quy chuẩn và giữ vệ sinh công cộng. Các ga lớn như Hà Nội, Đà Nẵng, Nha Trang, Sài Gòn đã thành lập các tổ “giám sát môi trường”, thường xuyên kiểm tra, nhắc nhở và phản ánh kịp thời các sai phạm.
Công ty CP Đường sắt Hà Hải đã phối hợp với các đơn vị tổ chức chương trình “Tuyến đường sắt xanh - sạch - đẹp”, lồng ghép các buổi đào tạo ngắn cho nhân viên gác chắn và tổ bảo trì nhằm nâng cao nhận thức môi trường khi làm việc dọc hành lang đường sắt.
Với vai trò là điểm đầu tuyến Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng, Lào Cai đã được chọn làm nơi thí điểm cho các khóa đào tạo kỹ thuật gắn với nội dung bảo vệ môi trường. Tại đây, nhân viên kỹ thuật được học cách bảo trì hệ thống vệ sinh khép kín và sử dụng vật tư thân thiện môi trường.
Các đoàn tiếp viên tàu SE3/SE4, SE7/SE8 được huấn luyện kỹ năng giữ gìn vệ sinh khu vực công cộng, xử lý rác thải theo ca trực và phối hợp với tổ vệ sinh tại ga cuối để đảm bảo chất lượng dịch vụ đầu - cuối. Đoàn tàu SE5 - tuyến dài hơn 30 giờ chạy Bắc - Nam hiện đã có lịch dọn rác, hút bụi hành lang và khử mùi toilet định kỳ.
Thông qua việc chuẩn hóa kiến thức và kỹ năng, ngành Đường sắt đang xây dựng đội ngũ nhân lực có ý thức và năng lực thực thi các chuẩn mực môi trường trong toàn bộ quy trình phục vụ.
Vì mục tiêu xanh - sạch - văn minh
Dù đạt được kết quả tích cực, ngành Đường sắt vẫn đối mặt với nhiều thách thức như: Cơ sở vật chất xuống cấp, thiếu kinh phí duy tu, ý thức một bộ phận hành khách còn hạn chế. Một số nhà ga nhỏ ở miền núi, khu vực khó khăn vẫn chưa có đủ nhân lực và trang thiết bị làm vệ sinh thường xuyên.
Tuy nhiên, nhờ những cải cách từng bước, ngành đã tạo được nền tảng để hướng tới tiêu chuẩn "Ga sinh thái - Tàu không xả thải" trong tương lai. Giai đoạn 2025 - 2030, VNR đặt mục tiêu 100% đoàn tàu khách có nhà vệ sinh khép kín; 100% ga trung tâm có hệ thống xử lý nước thải; giảm 50% rác thải nhựa phát sinh trên tàu so với năm 2020 và triển khai mô hình “Ga xanh - Kết nối sạch” tại 10 tỉnh, thành phố trọng điểm.
Để thúc đẩy hơn nữa mục tiêu đường sắt xanh - sạch - văn minh, các chuyên gia và đơn vị chức năng khuyến nghị cần tăng cường đầu tư cho công nghệ xanh, trong đó ưu tiên ngân sách để thay thế dần các toa xe cũ bằng toa xe có hệ thống vệ sinh khép kín, trang bị hệ thống xử lý rác và nước thải tự động, đồng thời xây dựng bộ tiêu chí đánh giá “ga xanh - tàu sạch”, làm căn cứ để phân loại và công nhận mô hình nhà ga thân thiện môi trường.
Để nâng cao hiệu quả công tác bảo vệ môi trường, ngành Đường sắt cần tiếp tục đẩy mạnh đào tạo và truyền thông như tổ chức các khóa huấn luyện cho tiếp viên, nhân viên vệ sinh và cả hành khách về vệ sinh môi trường, phân loại rác, tiết kiệm tài nguyên khi đi tàu… Ngoài ra, cần mở rộng hợp tác với các doanh nghiệp môi trường trong xây dựng hệ thống xử lý nước thải tập trung tại các ga lớn, áp dụng năng lượng mặt trời cho chiếu sáng và vận hành thiết bị; tăng tính gắn kết cộng đồng, mở rộng các mô hình trải nghiệm xanh, liên kết với trường học, đoàn thể, tổ chức phi chính phủ để lan tỏa nhận thức về giao thông công cộng xanh.
Những thay đổi về vệ sinh môi trường trên tàu và dưới ga đang dần góp phần làm nên hình ảnh ngành Đường sắt mới: Sạch sẽ, văn minh, thân thiện hơn với hành khách và môi trường, từ đó kéo hành khách quay trở lại với đường sắt. Sự tham gia tích cực của các công ty vận tải, doanh nghiệp bảo trì, đoàn thể cùng hành khách chính là nền tảng quan trọng để ngành Đường sắt Việt Nam tiếp tục hành trình phát triển xanh - sạch - bền vững trong tương lai.
